فاجعه‌های محیط زیستی که هر از گاهی در گوشه و کنار جهان رخ می‌دهد، اغلب حاصل فعالیت‌هایی است که بشر به ویژه از یکصد سال پیش در راه رسیدن به توسعه و رفاه، و در طی فرآیند صنعتی شدن، به آن‌ها دست زده و سرانجام باعث تخریب و آلودگی محیط‌‌زیست شده است. مدت‌هاست که علاج این‌گونه نابسامانی‌ها که سلامتی بشر را به خطر انداخته‌اند، فکر انسان را به خود مشغول داشته و نشست‌های بین‌المللی متعددی را شکل داده که به کنفرانس « محیط‌‌زیست انسان» و کنفرانس « محیط‌‌زیست و توسعه» (معروف به «اجلاس سران زمین») به‌عنوان سرآمد این نشست‌ها می‌توان اشاره کرد که به ترتیب در شهرهای استکهلم (سوئد) و ریودوژانیرو (برزیل) در سال‌های ۱۹۷۲ و ۱۹۹۲ توسط سازمان ملل برگزار شدند.

مقدمه ناشر ۵

پیشگفتار ۲۱

فصل اول: توسعه پایدار در حقوق بین‌المللی محیط‌‌زیست ۲۳

۱-۱-مقدمه ۲۳

۱-۲-تعاریف ۲۶

۱-۲-۱- مفهوم توسعه پایدار از دیدگاه مختلف ۲۶

الف) مفهوم توسعه پایدار ۲۶

ب) مفهوم توسعه پایدار در حقوق بین‌الملل محیط‌‌زیست ۲۷

ج)مفهوم توسعه پایدار در اعلامیه ریو ۲۷

د) مفهوم توسعه پایدار در اسناد یونسکو ۲۸

۱-۲-۲-مفاهیم پیرامون توسعه پایدار ۲۹

الف) توسعه پایدار زیست‌محیطی ۲۹

ب) توسعه پایدار اقتصادی ۳۰

ج) توسعه پایدار اجتماعی ۳۴

د) توسعه پایدارفرهنگی ۳۶

هـ) توسعه پایدار سیاسی ۳۷

۱-۳-برنامه محیط‌‌زیست سازمان ملل متحد در تدوین و توسعه حقوق بین‌الملل محیط‌‌زیست ۳۹

۱-۴-نقش سازمان ملل در کمک به پایداری محیط‌‌زیست ۴۲

۱-۵-تلاشهای سازمان ملل متحد در حفاظت از محیط‌‌زیست ۴۶

۱-۵-۱- مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۴۶

الف) کنفرانس محیط‌‌زیست انسانی (استکهلم) ۴۷

ب) کنفرانس و اعلامیه ریو (محیط‌‌زیست و توسعه) ۴۹

ج) دستور کار قرن ۲۱ ۵۱

د) اجلاس زمین+۵ ۵۳

هـ) اجلاس ژوهانسبورگ ۲۰۰۲ ۵۴

و) اجلاس ریو + ۲۰ ۵۶

۱-۵-۲-سازمان‌های بین‌المللی غیردولتی ۵۸

الف) اتحادیه بین‌المللی حفاطت از طبیعت و منابع طبیعی ۵۸

ب)صندوق جهانی طبیعت ۶۰

۱-۶-دستورکار جدید کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل در اجلاس هفدهم ۶۱

الف) زمین ۶۳

ب) کشاورزی ۶۴

ج) توسعه روستایی ۶۵

د) بیابان‌زایی ۶۶

هـ) خشکسالی ۶۷

۱-۷-جایگاه حقوقی اسناد مربوط به توسعه پایدار ۶۸

۱-۷-۱- جایگاه حقوقی کنفرانسهای استکهلم و ریو ۶۸

۱-۷-۲-جایگاه حقوقی متون قراردادی ۶۹

۱-۷-۳-جایگاه حقوقی قطعنامه‌های مجمع عمومی ۷۰

۱-۷-۴-طرح اجرای اهداف اجلاس جهانی توسعه پایدار سال ۲۰۰۲ ۷۱

۱-۸- آرمان‌های توسعه پایدار در جمهوری اسلامی ایران ۷۲

۱-۸-۱-نبود فقر ۷۲

۱-۸-۲-به صفر رساندن گرسنگی ۷۳

۱-۸-۳-سلامت مطلوب و رفاه ۷۴

۱-۸-۴-آموزش با کیفیت ۷۶

۱-۸-۵-برابری جنسیتی ۷۷

۱-۸-۶-آب سالم و تأسیسات بهداشتی ۷۸

۱-۸-۷-انژری پاک و قابل دسترس ۷۹

۱-۸-۸-شغل شرافتمندانه و رشد اقتصادی ۷۹

۱-۸-۹-صنعت، نوآوری و زیرساخت ۸۱

۱-۸-۱۰-کاهش نابرابری‌ها ۸۲

۱-۸-۱۱-شهرها و جوامع پایدار ۸۳

۱-۸-۱۲-تولید و مصرف مسئولانه ۸۴

۱-۸-۱۳-اقدام برای اقلیم ۸۵

۱-۸-۱۴-زندگی زیر آب ۸۶

۱-۸-۱۵-زندگی روی زمین ۸۷

۱-۸-۱۶-صلح، عدالت و نهادهای توانمند ۸۹

۱-۸-۱۷-مشارکت برای آرمان‌ها ۹۰

فصل دوم: بررسی حقوقی گردوغبار در ایران و مناسبات با کشورهای همسایه غربی ۹۳

۲-۱-مقدمه ۹۳

۲-۲-تعاریف و مفاهیم ۹۹

۲-۲-۱-باد ۹۹

۲-۲-۲-طوفان ۹۹

۲-۲-۳-گرد و غبار ۹۹

۲-۲-۴-طوفان‌های گردوغبار ۱۰۰

۲-۲-۵-آلودگی فرامرزی ۱۰۱

۲-۳- مراکزتولیدگردوغبار در جهان و ایران ۱۰۱

۲-۳-۱- مراکز تولیدگردوغبار در جهان ۱۰۱

۲-۳-۲-گردوغبار در خاورمیانه ۱۰۳

۲-۳-۳-مراکز تولید گردوغبار در ایران ۱۰۴

۲-۳-۴-منشاء غبارهای مشاهده‌شده در زاگرس ۱۰۸

۲-۴-روند پیشرفت پدیده گردوغبار در ایران ۱۰۹

۲-۵-عوامل مؤثر در ایجاد پدیده گردوغبار ۱۱۱

۲-۶-خسارات ناشی از گردوغبار ۱۱۳

۲-۶-۱-انتقال به سایر مناطق ۱۱۳

۲-۶-۲- تأثیر بر آب و هوا ۱۱۴

۲-۶-۳-تأثیر بر دریاها ۱۱۴

۲-۶-۴-تأثیر بر رشد گیاهان ۱۱۵

۲-۶-۵-تأثیر بر بیابان‌ها ۱۱۵

۲-۶-۶- تأثیر بر سلامت انسان ۱۱۶

۲-۶-۷- تأثیر در کشاورزی ۱۱۷

۲-۶-۸-تأثیر در حمل و نقل ۱۱۸

۲-۷-پروژه سد لیسو ترکیه(GAP) و تأثیر آن بر ایران، سوریه و عراق ۱۱۸

۲-۸-راه‌های مقابله با پدیده گردوغبار ۱۱۹

۲-۸-۱-مالچ پاشی ۱۲۰

۲-۸-۲-جنگلکاری ۱۲۱

۲-۸-۳-مدیریت خشکسالی ۱۲۱

۲-۸-۴-اقدامات دیگری ۱۲۲

۲-۹-اسناد و مقررات مرتبط با گردوغبار ۱۲۲

۲-۱۰-کنوانسیون مبارزه با بیابان‌زایی ۱۲۳

۲-۱۱-تعهدات کشورهای منطقه در زمینۀ گردوغبار ۱۲۷

۲-۱۱-۱-استفاده غیر خسارت بار از سرزمین ۱۲۷

۲-۱۱-۲-همکاری منطقهای ۱۲۷

۲-۱۱-۳- پیشگیری، کنترل و اطلاع رسانی ۱۲۸

۲-۱۱-۴-جبران خسارات ناشی از ریزگردها ۱۲۸

۲-۱۲-ارزیابی اقدامات دولت جمهوری اسلامی ایران ۱۲۹

۲-۱۲-۱-اقدامات در سطح داخلی ۱۲۹

۲-۱۲-۲-اقدامات منطقه‌ای و فراملّی ۱۳۲

۲-۱۲-۳- اقدامات در سطح بین‌المللی ۱۳۴

۲-۱۳- بیانیه اجلاس بین المللی مقابله با گرد و غبار ۱۳۶

فصل سوم بررسی مشکلات زیست‌محیطی دریاچه ارومیه از دیدگاه حقوق بین‌الملل ۱۴۳

۳-۱-مقدمه ۱۴۳

۳-۲-موقیعت جغرافیایی دریاچه ارومیه ۱۴۴

۳-۳-مشکلات، معضلات و دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه ۱۴۸

۳-۴-دلایل کاهش آب دریاچه ارومیه ۱۵۰

۳-۵-عوامل مؤثر بر بحران زیست‌محیطی دریاچه ارومیه ۱۵۲

۳-۶-عواقب خشک شدن دریاچه ۱۵۵

۳-۷-کاربری اراضی ۱۵۹

۳-۸-حفاظت از تالاب‌ها در حقوق بین‌الملل محیط‌‌زیست ۱۶۲

۳-۹-فعالیت‌های عمرانی در تالاب ارومیه؛ نقض تعهد به ترویج استفاده معقول از تالاب‌ها ۱۶۳

۳-۱۰-اقدامات مؤثر برای نجات دریاچه ارومیه از وضعیت بحرانی کنونی آن ۱۶۵

۳-۱۱-راهکارهای حل بحران زیستی دریاچه ارومیه ۱۶۹

۳-۱۱-۱-هماهنگ سازی سیاست‌ها وقوانین ملّی با تعهد به استفاده معقول از تالاب ارومیه ۱۶۹

۳-۱۱-۲-اتخاذ سیاست‌های تالابی خاص دریاچه ارومیه ۱۶۹

۳-۱۱-۳-از اقدامات انجام شده وراهکارهای داده شده ۱۶۹

۳-۱۱-۴-ارتقاء سیستم ارزیابی اثرات زیست‌محیطی ۱۷۰

۳-۱۱-۵-ایجاد و ارتقاء زمینه مشارکت مردم ۱۷۰

۳-۱۱-۶-نوسازی و توان بخشی تالاب ۱۷۰

۳-۱۱-۷-مدیریت منابع آب ۱۷۰

۳-۱۱-۸-مشارکت عمومی ۱۷۱

۳-۱۱-۹- همکاری سازمانی ۱۷۱

۳-۱۲-عوامل عدم رسیدگی به وضعیت دریاچه ارومیه ۱۷۲

۳-۱۳- جمع بندی ۱۷۲

فصل چهارم: تعهدات و مسئولیت دولتها در زمینۀ حمایت و حفاظت از محیط‌‌زیست در برابر پسماندها ۱۷۵

۴-۱-مقدمه ۱۷۵

۴-۲- تعاریف و تعهدات ۱۷۸

۴-۲-۱-پسماند ۱۷۸

پسماندهای عادی ۱۷۹

پسماندهای پزشکی (بیمارستانی) ۱۷۹

پسماندهای ویژه ۱۷۹

پسماندهای کشاورزی ۱۷۹

پسماندهای صنعتی ۱۷۹

۴-۲-۲-دفع و تخلیه غیرقانونی پسماندها ۱۸۰

۴-۲-۳- حمل و نقل فرامرزی قانونی و غیر‌قانونی پسماندها ۱۸۳

۴-۲-۴- مدیریت صحیح محیط زیستی ۱۸۴

۴-۳-مقررات مربوط به حمل و نقل برون‌مرزی پسماندهای خطرناک ۱۸۴

۴-۳-۱-اقدامات در سطح ملّی ۱۸۵

۴-۳-۲-اقدامات در سطح منطقهای ۱۸۵

۴-۳-۳-اقدامات در سطح بین‌المللی ۱۸۶

۴-۴-برنامه یونپ ۱۸۶

۴-۵-تعهدات ناشی از کنوانسیونهای بین‌المللی در زمینه پسماندها ۱۸۸

۴-۶-تعهدات دولتها در زمینۀ کاهش تولید، دفع، تخلیه و حمل ونقل فرامرزی پسماندها ۱۸۸

۴-۷-تعهدات دولتها به همکاری‌های بین‌المللی برای کـاهش آثـار زیـانبـار پسماندها ۱۸۹

۴-۸- کنوانسیونهای مربوط به پسماندهای خطرناک و مسئولیت دولت‌ها در زمینۀ خسارات وارده ۱۹۲

۴-۸-۱- کنوانسیون بازل ۱۹۲

۴-۸-۲- کنوانسیون سایکم ۱۹۵

۴-۸-۳- کنوانسیون روتردام ۱۹۶

۴-۸-۴-کنوانسیون استکهلم ۱۹۷

۴-۹- مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها در زمینۀ خسارات زیست‌محیطی ناشـی حمـل و نقـل فرامرزی و اشکال جبران خسارت ۱۹۹

۴-۹-۱- مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها در زمینۀ خسارات زیست‌محیطی ناشـی حمـل و نقـل فرامرزی ۱۹۹

۴-۹-۲-اشکال جبران خسارت دربارۀ خسارت‌های زیست‌محیطی ناشی از پسماندها ۲۰۲

۴-۱۰-ضعف در ساختار تشکیلاتی سازمان حفاظت محیط‌‌زیست در راستای امکان نظارت بهینه بر حسن اجرای قانون ۲۰۵

۴-۱۱-جمع بندی ۲۰۶

فصل پنجم: بررسی پیامدهای تغییرات اقلیمی و محیط‌‌زیستی در نظام بین‌المللی حقوق بشر ۲۱۱

۵-۱-مقدمه ۲۱۱

۵-۲-تعاریف مربوط به تغییرات اقلیمی ۲۱۴

۵-۲-۱-اقلیم ۲۱۴

۵-۲-۲- تغییر اقلیم ناپایدار یا گذرا ۲۱۴

۵-۲-۳- تغییرات اقلیمی ۲۱۵

۵-۳-دلایل اصلی تغییرات اقلیمی ۲۱۶

۵-۳-۱-گازهای ‎‌گلخانه‌ای ۲۱۷

۵-۳-۲-هواریزه‌ها ۲۱۹

۵-۳-۳-تغییر در ضریب انعکاس زمین ۲۲۰

۵-۳-۴-آلودگی حرارتی ۲۲۱

۵-۳-۵-بهره برداري از زمين ۲۲۱

۵-۴- مهم‌ترین تأثیرات و تبعات تغییر اقلیم بر امنیت جهانی و حقوق بشر ۲۲۲

۵-۴-۱- ایجاد جنگ و درگیری ۲۲۲

۵-۴-۲- تهدید منابع آب و غذا ۲۲۲

۵-۴-۳- تأثیر بر گسترش فقر ۲۲۳

۵-۴-۴-تأثیر بر مهاجرت‌های درون و برون مرزی ۲۲۳

۵-۴-۵- تأثیر بر مرزهای جغرافیایی سیاسی ۲۲۴

۵-۴-۶- تهدید سلامت بشر و گسترش بیماریهای واگیردار و خطرناک ۲۲۴

۵-۵-تأثیرات تغییرات آب وهوائی بر امنیت بین‌المللی ۲۲۵

۵-۶-اقدامات جامعه بین‌المللی در مقابله با تغییرات اقلیمی ۲۲۸

۵-۶-۱-اولین کنفرانس جهانی اقلیم (۱۹۷۹( ۲۲۸

۵-۶-۲-قطعنامه ۵۳/۴۳ ملل متحد (۱۹۸۸) ۲۲۹

۵-۶-۳-تشکیل هیأت بین دولتی تغییرات اقلیمی (۱۹۸۸) ۲۲۹

۵-۶-۴-دومین کنفرانس جهانی اقلیم (۱۹۹۰) ۲۳۰

۵-۶-۵-ایجاد کنوانسیون ملل متحد راجع به تغییرات اقلیمی توسط کمیته مذاکره کننده بین دولتی (۱۹۹۲( ۲۳۰

۵-۶-۶-کنفرانس اعضای کنوانسیون ساختاری سازمان ملل راجع به تغییرات اقلیمی ۲۳۲

۵-۶-۷-پروتکل کیوتو (۱۹۹۷) ۲۳۳

۵-۶-۸-برنامه اقدام بالی (۲۰۰۷) ۲۳۴

۵-۷-بررسی اجمالی اسناد بین‌المللی موجود در مقابله با تغییرات اقلیمی ۲۳۵

۵-۷-۱-کنوانسیون ۱۹۸۵ وین راجع به حمایت از لایه ازن و پروتکل مونترال ۲۳۶

۵-۷-۲-کنوانسیون ساختاری سازمان ملل متحد راجع به تغییرات اقلیمی و پروتکل کیوتو آن ۲۳۷

۵-۷-۲-۱- کنوانسیون سازمان ملل متحد دربارۀ تغییرات آب و هوا ۲۳۷

۵-۷-۲-۲- پروتکل کیوتو ۲۳۸

۵-۷-۳-دستور کار ۲۱ ۲۴۰

۵-۷-۴-قطعنامه‌‌های سازمان ملل متحد ۲۴۱

۵-۷-۵-قطعنامه‌‌های شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد ۲۴۳

۵-۷-۶-توافقنامه پاریس۲۰۱۵، نخستین توافق اقلیمی جهان ۲۴۸

۵-۷-۷-تغییرات اقلیم و اثرات رژیم حقوقی توافقنامه پاریس بر توسعه و منافع ملّی ۲۴۹

۵-۷-۸-ششمین گزارش هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم ۲۵۲

۵-۸-بررسی اجمالی نقش سازمان‌های بین‌المللی در مقابله با تغییرات اقلیمی ۲۵۵

۵-۸-۱-سازمان‌های بین‌المللی دولتی ۲۵۶

۵-۸-۱-۱-سازمان ملل متحد ۲۵۶

۵-۸-۱-۲- سازمان جهانی هواشناسی (WMO) ۲۶۳

۵-۸-۱-۳-سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) ۲۶۳

۵-۸-۱-۴- اتحادیه اروپا ۲۶۴

۵-۸-۲-سازمان‌های بین‌المللی غیردولتی ۲۶۵

۵-۹-جمع بندی ۲۶۷

فصل ششم: تلاش‌های سازمان ملل متحد برای مبارزه با بیابان‌زایی ۲۷۱

۶-۱-مقدمه ۲۷۱

۶-۲-تعاریف ۲۷۳

۶-۲-۱- بیابان ۲۷۳

۶-۲-۲-کویر ۲۷۵

۶-۲-۳- تعریف بیابان‌زدایی ۲۷۶

۶-۲-۴- تعریف بیابان‌زایی ۲۷۶

۶-۳- ویژگی‌های آب وهوایی مناطق بیابانی ۲۷۷

۶-۳-۱- بارندگی ۲۷۸

۶-۳-۲-دما ۲۷۸

۶-۳-۳-رطوبت و تبخیر ۲۷۹

۶-۳-۴- باد ۲۷۹

۶-۴- علل ایجاد بیابان‌ها ۲۸۰

۶-۴-۱-گرم شدن زیاد منطقه بر اثر تابش خورشید ۲۸۰

۶-۴-۲-فشار زیاد جنب قاره‌ای ۲۸۱

۶-۴-۳-جریان‌های آب سرد ساحلی ۲۸۱

۶-۴-۴-دوری از منبع رطوبتی (دریا) و وجود کوهستان ۲۸۱

۶-۵- عوامل مؤثر بر بیابان‌زایی ۲۸۲

۶-۵-۱- عوامل انسانی و نقش آن در بیابان‌زایی ۲۸۲

۶-۵-۱-۱-عوامل جمعیت ۲۸۲

۶-۵-۱-۲-عوامل اجتماعی ۲۸۴

۶-۵-۱-۳-عوامل فرهنگی ۲۸۵

۶-۵-۱-۴-عوامل اقتصادی ۲۸۶

۶-۵-۲- عوامل طبیعی و نقش آن در بیابان‌زایی ۲۸۷

۶-۵-۲-۱-عوامل اقلیمی ۲۸۷

۶-۵-۲-۲-عوامل زمینی ۲۸۷

۶-۶-بیابان‌زایی مهم‌ترین چالش پیش روی بشر در قرن حاضر ۲۸۷

۶-۷-وضعیت بیابان‌زایی در ایران ۲۹۰

۶-۸- آثار و پیامدهای بیابان‌زایی ۲۹۴

۶-۸-۱- پیامدها در سطح محلی و ملّی ۲۹۵

۶-۸-۲- پیامدهای در سطح جهانی ۲۹۷

۶-۹- راهکارهای کنترل بیابان‌زایی ۳۰۱

۶-۱۰-اقدامات فائو در راستای مقابله با بیابان‌زایی و خشکسالی در ایران ۳۰۸

۶-۱۱-شعار روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی و خشکسالی سال ۱۴۰۲ اهمیت حقوق زنان در مدیریت پایدار سرزمین ۳۱۰

۶-۱۲-کمیته بررسی و اجرای کنوانسیون مبارزه با بیابان‌زایی ۳۱۴

۶-۱۳- قوانین و مقررات حاکم ۳۱۵

۶-۱۳-۱- شکلگیری و تصویب کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی ملل متحد ۳۱۵

۶-۱۳-۲-کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با بیابان‌زایی ۳۱۹

۶-۱۳-۳- اهداف کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی سازمان ملل متحد ۳۲۱

۶-۱۳-۴- اصول و قواعد کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی ملل متحد ۳۲۴

۶-۱۳-۵- برنامه ۲۰۳۰ توسعه پایدار برای مبارزه با بیابان‌زایی ۳۲۶

۶-۱۴-قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی ملل متحد ۳۲۹

۶-۱۵-قطعنامهها و اقدامات سازمان ملل متحد ۳۳۳

۶-۱۵-۱-اجرای برنامه اقدام برای مبارزه با بیابان‌زایی در منطقه سودان-ساحلی ۳۳۳

۶-۱۵-۲-اقدامات مبارزه با بیابان‌زایی در منطقه ساحلی ۳۳۴

۶-۱۵-۳-اهداف یک دهه سازمان ملل متحد برای بیابان‌ها و مبارزه با بیابان‌زایی ۳۳۶

۶-۱۵-۴-کنفرانس سازمان ملل متحد در زمینه بیابان‌زایی ۲۹ اوت تا ۹ سپتامبر ۱۹۷۷ ۳۳۸

۶-۱۵-۵-قطعنامه تصویب شده توسط مجمع عمومی ۴۴/۱۷۲. برنامه اقدام برای مبارزه با بیابان‌زایی ۳۴۳

۶-۱۵-۶- قطعنامه تصویب مجمع عمومی در تاریخ ۲۲ دسامبر ۲۰۱۵ ۳۴۶

۶-۱۵-۷-قطعنامه A / Add / ۶۷/۲۱۱اجرای کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با بیابان‌زایی در کشورهایی که دچار خشکسالی شدید و یا بیابان‌زایی هستند، بویژه در آفریقا ۳۵۰

۶-۱۶- ارزیابی و آسیبشناسی طرحهای مقابله با بیابان‌زایی در ایران ۳۵۴

۶-۱۷-جمع بندی ۳۵۵

منابع ۳۵۹

اصطلاحات ۳۸۳

نمایه ۳۸