موضوع كتاب بررسي و شناخت "تحولات نظام حقوقي مطبوعات در ايران" است. اين كار از طريق بررسي شرايط قانونگذاري‌هاي مطبوعاتي در فاصله‌ي زماني از انقلاب مشروطيت تا عصر حاضر (يعني دوره‌ي يكصد ساله‌ي بين سال‌هاي ۱۲۸۵ تا ۱۳۸۵ هجري شمسي) صورت گرفته است. لازم است براي نيل به اين مقصود، با رويكردي تاريخي تحولات دوره‌ي زماني مورد نظر را بازكاوي كرده و آنچه از خلال اسناد و مدارك تاريخي موجود قابل استخراج و تحليل است را بيرون بياوريم و با كنار هم قرار دادن قطعات مذكور، تصويري كلي از فراز و فرود نظام حقوقي مطبوعات در ايران پيش رو قرار دهيم.

اين كتاب در سه فصل تنظيم شده است؛ در فصل نخست، موضوع در شكل كلي آن طرح شده، ضرورت و اهميت موضوع، هدف اصلي تحقيق و پرسش‌هاي‌ كلي‌ مورد اشاره قرار گرفته، آثار مرتبط با موضوع‌ اين كتاب مورد نقد و ارزيابي قرار مي‌گيرد. در دوازده گفتار نخست فصل دوم، تحولات تاريخي جامعه‌ي ايراني در سال‌هاي مصادف با شروع انقلاب مشروطيت و وقايع پس از آن تا پايان دولت اصلاحات (۱۳۸۵) بررسي شده و گفتار پاياني همين فصل به بررسي مقايسه‌اي قوانين مطبوعات (۵ قانون اصلي) مي‌پردازد. فصل سوم و پاياني كتاب، به جمع‌بندي دستاوردهاي پژوهش و نتيجه‌گيري از موضوعات مطرح شده اختصاص دارد.

 درآمد/۹

مقدمه/۱۳

فصل اول: طرح مسئله/۱۷

چرا مطالعه‌ي نظام حقوقي مطبوعات اهميت دارد؟/۱۷

اين پژوهش به دنبال چيست؟/۱۸

مروري مختصر بر رئوس تحولات تاريخي/۱۹

مروري بر سابقه موضوع‌/۲۱

فصل دوم: مروري بر تحولات تاريخي معاصر ايران/۲۹

گفتار اول؛ از پيدايش روزنامه‌نگاري در ايران تا تصويب نخستين قانون مطبوعات/۳۰

الف) روزنامه‌نگاري پيش از پيدايش قانون مطبوعات/۳۱

ب) وضع نخستين مقررات/۳۳

ج) خيزش اجتماعي براي انقلاب مشروطه/۳۵

د) محاكمه قبل از تصويب قانون/۳۹

گفتار دوم؛ دوره‌ي اول مشروطه، سال‌هاي حاكميت محمدعلي شاه (۸۸-۱۲۸۵ شمسي)/۴۰

الف) كشاكش بر سر متمم قانون اساسي/۴۰

ب) محاكمه‌ي مدير روزنامه‌ي روح‌القدس/۴۲

ج) تشديد اختلاف سلطنت‌طلبان و مشروطه‌خواهان/۴۳

د) تصويب نخستين قانون مطبوعات/۴۴

هـ) به توپ بستن مجلس و قلع و قمع مشروطه‌خواهان/۴۹

و) فتح تهران و سرنگوني سلطنت استبدادي محمدعلي شاه/۵۱

گفتار سوم؛ دوره‌ي دوم مشروطه، سال‌هاي حاكميت احمد شاه (۱۳۰۰-۱۲۸۸ شمسي)/۵۳

الف) ماجراي محاكمه‌ي مدير حبل‌المتين/۵۳

ب) ادامه‌ي اعتراضات به توقيف جرايد/۵۵

ج) محاكمه‌ي نويسنده‌ي مقاله/۵۷

د) تصويب قانون مربوط به دفع سلاح از اشخاص غير نظامي/۵۹

هـ) روابط همچنان تيره‌ي مطبوعات و دولت/۶۱

و) تصويب قانون حكومت نظامي/۶۳

ز) تصويب لايحه‌ي آيين دادرسي كيفري/۶۵

ح) الزام مطبوعات به اخذ مجوز انتشار از دولت/۶۸

ط) كودتاي انگليسي رضاخان/۶۹

گفتار چهارم؛ دوران سلطه‌ي رضاخان (۱۳۲۰-۱۳۰۰ شمسي)/۷۱

الف) نخستين توجهات به موضوع هيأت منصفه/۷۲

ب) بررسي صلاحيت روزنامه‌نگاران در شوراي عالي معارف/۷۴

ج) تصويب قانون مميزي مطبوعات/۷۵

د) تصويب قانون موقت هيأت منصفه/۷۶

هـ) نخست‌وزيري و آغاز اصلاحات اجتماعي رضاخان/۸۲

و) پادشاهي رضا پهلوي/۸۳

ز) تصويب قانون مجازات عمومي/۸۳

ح) تصويب قانون محاكمه‌ي وزرا و هيأت منصفه/۸۶

ط) شتاب در جهت تغييرات سياسي، اجتماعي و فرهنگي/۸۷

ي) سركوبي مخالفان سلطنت در قالب قانون مجازات اقدام‌كنندگان عليه امنيت كشور/۸۹

ك) تصويب قانون هيأت منصفه/۹۰

ل) تأسيس سازمان پرورش افكار/۹۲

گفتار پنجم؛ دوره‌ي نخست پادشاهي محمدرضا (۱۳۳۲-۱۳۲۰)/۹۴

الف) كشمكش گروه‌هاي مدعي و شروع بي‌ثباتي/۹۵

ب) سايه‌ي حكومت نظامي بر سر مطبوعات/۹۶

ج) ناآرامي‌هاي اجتماعي سال ۱۳۲۱ و اصلاحاتي در قانون مطبوعات/۹۸

د) تلاش دولت براي محدود كردن مطبوعات/۱۰۱

هـ) تلاش براي احياي هيأت منصفه/۱۰۵

و) طرح اوليه‌ي دكتر مصدق براي مطبوعات/۱۰۶

ز) مطبوعات اسير سياست‌هاي متغير قوام‌السلطنه/۱۰۹

ح) ترور محمدرضا شاه، بهانه‌اي براي تحديد مطبوعات/۱۱۲

ط) محاكمه‌ي روزنامه‌ي شاهد/۱۱۶

ي) تشكيل جبهه‌ي ملي و مبارزات براي ملي كردن صنعت نفت/۱۱۷

ك) الغاي تمامي قوانين مطبوعاتي غير از نخستين قانون مطبوعات/۱۱۹

ل) وقايع دوره‌ي نخست‌وزيري مصدق/۱۲۰

م) دومين قانون مطبوعات/۱۲۳

ن) كودتاي آمريكايي ۲۸مرداد/۱۲۹

گفتار ششم؛ محمدرضا شاه، تثبيت و توسعه‌ي قدرت (۱۳۵۷ ـ ۱۳۳۲)/۱۳۱

الف) سومين قانون مطبوعات/۱۳۱

ب) تصويب لايحه‌ي آيين دادرسي كيفري و قانون تشكيل دادگاه اطفال بزهكار/۱۳۹

ج) محمدرضا شاه به دنبال تثبيت و تحكيم سلطه/۱۴۰

د) تصويب لايحه براي تعطيلي نشرياتي كه تيراژ پايين دارند/۱۴۱

هـ) قيام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲/۱۴۳

و) وزارت اطلاعات به عنوان متولي امور مطبوعات/۱۴۳

ز) تبديل وزارت اطلاعات به وزارت اطلاعات و جهانگردي/۱۴۴

ح) بحران‌هاي سياسي اجتماعي سال‌هاي ۵۵ و ۵۶/۱۴۶

ط) جرقه‌اي براي فروزان شدن شعله‌ي انقلاب/۱۴۸

ي) سردرگمي شاه و بروز نشانه‌هاي سقوط/۱۵۰

ك) سرنگوني شاه/۱۵۱

ل) آخرين مصوبه‌ي نظام شاهنشاهي براي تشكيل هيأت منصفه/۱۵۱

گفتار هفتم؛ پيروزي انقلاب اسلامي و استقرار نظام جديد (بهمن ۵۷ تا شهريور ۵۹)/۱۵۴

الف) تصويب چهارمين قانون مطبوعات/۱۵۶

ب) تصويب قانون اساسي/۱۶۱

ج) تحولات سريع اجتماعي و نخستين توقيف‌هاي مطبوعاتي پس از پيروزي انقلاب/۱۶۲

گفتار هشتم؛ آغاز جنگ تحميلي و سال‌هاي دفاع مقدس (مهر ماه ۱۳۵۹ تا مرداد ۱۳۶۷)           /۱۶۴

الف) ايجاد ناامني توسط گروهك‌هاي مسلح/۱۶۴

ب) تصويب قانون مجازات اسلامي/۱۶۶

ج) تصويب دو قانون در زمينه‌ي انتخابات مجلس و رياست جمهوري/۱۶۷

د) تصويب پنجمين قانون مطبوعات/۱۶۸

هـ) سال پركار مجلس در تصويب قوانين مرتبط با مطبوعات/۱۷۳

و) اصلاح آيين‌نامه‌ي اجرايي قانون مطبوعات/۱۷۵

ز) جناح‌بندي‌هاي تازه در گروه‌هاي سياسي/۱۷۶

گفتار نهم؛ پايان جنگ و دوران سازندگي (مرداد ۱۳۶۷ تا خرداد ۱۳۷۶)/۱۷۷

الف) درگذشت امام خميني (ره)/۱۷۸

ب) مصاديق جديد جرم مطبوعاتي در مصوبه‌ي مجلس/۱۷۸

ج) آغاز رسيدگي به پرونده‌هاي مطبوعاتي در دادگاه‌هاي علني/۱۷۹

د) تغييرات در قانون مجازات اسلامي/۱۸۰

گفتار دهم؛ دوره‌ي حاكميت و اوج اصلاحات (خرداد ۱۳۷۶ تا خرداد ۱۳۷۹)/۱۸۳

الف) رشد كمّي و كيفي مطبوعات در كشور/۱۸۴

ب) افزايش يك بند به قانون مطبوعات/۱۸۵

ج) رشد كمّي پرونده‌هاي مطبوعاتي و توسعه‌ي فعاليت دادگاه مطبوعات/۱۸۵

د) اصلاح بخش ديگري از آيين‌نامه‌ي اجرايي قانون مطبوعات/۱۸۸

هـ) تنش‌هاي مربوط به اصلاح قانون مطبوعات/۱۸۹

و) اصلاحيه‌ي جامع قانون مطبوعات/۱۹۲

ز) توقيف گروهي مطبوعات/۱۹۸

گفتار يازدهم؛ دوره‌ي افول اصلاحات (خرداد ۱۳۷۹ تا تير ۱۳۸۴)/۱۹۹

الف) الزام مطبوعات به اعلام تيراژ/۱۹۹

ب) تلاش ناكام اصلاح‌طلبان براي اصلاح قانون مطبوعات/۲۰۰

ج) تلاش دوباره‌ي نمايندگان مجلس جهت حمايت از مطبوعات/۲۰۱

د) استمرار محاكمات فعالان سياسي و مطبوعاتي/۲۰۵

هـ) انتخاب دوباره‌ي خاتمي به رياست جمهوري/۲۰۵

و) انتقادات متقابل قواي مقننه و قضائيه/۲۰۶

ز) روزهاي سخت روزنامه‌نگاران اصلاح‌طلب/۲۰۷

ح) تصويب آيين‌نامه‌ي جديد اجرايي قانون مطبوعات در هيأت وزيران/۲۰۸

ط) افول اصلاح‌طلبان در نيمه‌ي دوم سال ۸۱/۲۰۹

ي) استعفاي گروهي نمايندگان مجلس/۲۱۳

ك) تغيير در قانون هيأت منصفه/۲۱۳

ل) اصلاح مجدد آيين‌نامه‌ي اجرايي قانون مطبوعات۲۱۴

م) آغاز به كار اصول‌گرايان در مجلس هفتم/۲۱۶

ن) پيش‌درآمدهاي انتخابات رياست جمهوري/۲۱۸

س) اصلاح آيين‌نامه‌ي اجرايي قانون مطبوعات و تصويب آيين‌نامه‌ي اجرايي قانون هيأت منصفه/۲۱۹

گفتار دوازدهم؛ پايان اصلاحات و حاكميت يافتن دوباره‌ي جريان اصول‌گرا/۲۲۲

الف) توقف قانون سابق و احياي قانون اسبق!/۲۲۲

گفتار سيزدهم؛ جمع‌بندي مقايسه‌اي قوانين مطبوعات/۲۲۳

الف) جرائم مطبوعاتي/۲۲۴

۱) توهين و افترا به افراد/۲۲۴

۲) توهين به مقامات/۲۲۶

۱-۲) توهين به شاه، خانواده‌ي سلطنت، رهبر انقلاب و مراجع مسلّم تقليد/۲۲۶

۲-۲) توهين به ساير مقامات/۲۲۷

۳) توهين به مقدسات/۲۲۹

۴) عدم درج جوابيه/۲۳۰

۵) تهديد/۲۳۱

۶) انتشار اسرار محرمانه نظامي/۲۳۲

۷) انتشار مذاكرات غير علني مجلس و دادگستري/۲۳۴

۸) تحريك به جرائم عليه امنيت/۲۳۵

۹) تشويق مجرمان/۲۳۷

۱۰) انتشار مطلب و تصوير خلاف عفت عمومي/۲۳۸

۱۱) تخلفات شكلي و اداري/۲۳۹

۱۲) جرائم خاص و غير مشترك/۲۴۲

ب) شرايط تأسيس مطبوعات/۲۴۴

۱) اخذ مجوز انتشار/۲۴۴

۲) شرايط متقاضي انتشار نشريه/۲۴۵

۳) محرومان از انتشار نشريه/۲۴۶

۴) مرجع بررسي تقاضا/۲۴۸

۵) واگذاري امتياز نشريه به غير/۲۵۰

۶) انتشار چند نشريه با يك پروانه/۲۵۰

فصل‌ سوم: جمع‌بندي و نتيجه‌گيري/۲۵۱

مروري بر مهم‌ترين‌ نكات/۲۵۱

پاسخ‌گويي به پرسش‌هاي اوليه‌ي طرح شده/۲۵۶

ضميمه‌ي يك: نخستين قانون مطبوعات/۲۷۵

ضميمه‌ي دو: لايحه‌ي قانوني مطبوعات (قانون دوم)/۲۸۳

ضميمه‌ي سه: لايحه‌ي قانوني مطبوعات (قانون سوم)/۲۹۵

ضميمه‌ي چهار: لايحه‌ي قانوني مطبوعات (قانون چهارم)/۳۰۷

ضميمه‌ي پنج: قانون مطبوعات (قانون پنجم)/۳۱۷

ضميمه‌ي شش: اصلاحيه‌ي قانون مطبوعات/۳۲۵

منابع و مآخذ/۳۳۳