کتاب ماهیت خلاقیت و شیوه‌های پرورش آن در سال ۱۳۷۶ نگاشته شد که تا آن زمان کتابی به فارسی در این زمینه تألیف و تصنیف نشده بود بنابراین می‌توان گفت این اثر اولین کتاب تألیفی به زبان فارسی در باره خلاقیت و راه‌های پرورش آن است که توسط شرکت به نشر به چاپ رسید و تا سال ۱۳۹۴ به چاپ هفتم رسید؛ اما باتوجه‌به تغییر سیاست‌های این انتشارات برای چاپ کتاب با موضوعات خاص اجازه چاپ کتاب به مؤلف واگذار شده است که از چاپ هشتم این کتاب توسط  سازمان جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران انجام خواهد گرفت تا پاسخگوی نیاز مبرم جامعه آموزشی به این کتاب باشد.

در این کتاب ابتدا ماهیت و مفاهیم کلیدی خلاقیت موردبحث قرار گرفته است و در ادامه به اجزا اصلی فرایند و برخی از تکنیک‌های خلاقیت پرداخته شده است؛ اما یکی از محورهای مهم و اصلی کتاب مربوط به الگوی رشد خلاقیت است که نویسنده آن را در سال ۱۳۷۶ طراحی کرده است. این الگو راهنمای معلم برای داشتن کلاسی خلاق در مدرسه است و مؤلف طی این سال‌ها این الگو را بارها در کارگاه‌های آموزشی که برای هزاران معلم مدیر و اساتید دانشگاه داشته است، اجرا کرده که همواره نتایج آن بسیار قابل‌توجه بوده است.

این کتاب می‌تواند برای معلمان، مدیران، دانشجویان روان‌شناسی و علوم تربیتی در مقاطع مختلف و همه کسانی که دغدغه آموزش خلاق را دارند، منبع مناسبی باشد.

مقدمه ناشر 5

پیشگفتار 15

مقدّمه 17

فصل اول:  تفکر و تفکر خلاّق 21

تفکر چیست؟ 21

انواع و ابعاد تفکر 23

1- وسعت عمل 24

2- مسیر و جهت عمل 24

3- توالی عمل 24

4- چگونگی برخورد با اشتباهات و مسائل نامربوط 24

دنیای درونی 27

تجربه 28

دنیای بیرونی 29

سبک‌های فکری 30

الف ـ کارکرد حکومت 30

ب ـ اشکال حکومت فکری 30

ج ـ سطوح فکری 31

د ـ میدان و حوزۀ خود حکومتی 31

هـ ـ یادگیری 31

فصل دوم: خلاّقیت و ماهیّت آن، فرایند و نظریهها 35

تعریف‌ها 35

هدیه الهی 42

تصادفی بودن 43

ارتباط 43

فرآیند شناختی 43

شخصیت 43

مکتب روانکاوی و روانکاوی جدید 44

تداعیگرایی و رفتارگرایی 46

گشتالت و شناخت‌گرایی 47

انسان‌گرایی 53

مکتب روان‌سنجی 55

مکتب عصبشناختی 58

خلاقیت در فلسفة پست‌مدرن 60

فرایند خلاّقیت 63

مراحل والاس: 63

1- آمادگی 63

2- نهفتگی 64

3- اشراق 64

4- اثبات 65

مراحل اسبورن: 67

1- حقیقت‌جویی 67

2- ایده‌جویی 68

3- حل مسأله‌جویی 69

مراحل استین: 69

1- فرضیه‌سازی 69

2- آزمودن فرضیات 70

3- انتقال نتایج 70

فصل سوم: اجزاء، عوامل و موانع خلاّقیت 75

اجزای خلاّقیت و عوامل مؤثّر در آن 75

عوامل و موانع خلاّقیت 76

هوش 82

خانواده 86

شیوههای آموزش و تمرین خلاّقیت 89

1- تغییر 90

2- شک و تردید 90

3- تعویق قضاوت 90

4- ایده‌های حاکم 91

5- تقسیم 91

6- معکوس‌سازی 91

ویژگی‌های شخصیتی 95

خلاّقیت و سلامت روانی 99

انگیزۀ درونی و بیرونی 101

موانع فردی 105

موانع بیرونی 107

1- قوانین 107

2- شغل 107

3- آداب‌ورسوم 107

4- ترس از عدم استقبال اجتماعی 108

5- مطابقت 108

فصل چهارم: شیوههای آموزش خلاّقیت 109

الف ـ روش تحریک مغزی 111

قوانین حاکم بر جلسات تحریک مغزی 112

چگونگی استفاده از جلسه تحریک مغزی در کلاس 113

ب ـ فهرست خصوصیات 115

ج ـ فهرست سؤالات 116

د ـ ارتباط اجباری 118

هـ ـ سینکتیکز 119

1- قیاس شخصی 120

2- قیاس مستقیم 120

3- تعارض متراکم 121

فصل پنجم: شیوههای پرورش خلاّقیت در مدرسه 123

الگوی رنزولی 124

معلّم 125

شناخت نسبت به رشته 126

شیوه‌های آموزش 126

علاقه به رشته 127

چگونگی نگرش معلّم 129

نقش الگویی معلّم 132

روابط عاطفی معلّم و شاگرد 132

روابط آموزشی معلّم و شاگرد 133

اصول تورنس 135

1- تفکر خلاّق را باارزش بدانید 136

2- بچّه‌ها را به محرک‌های محیطی حساس‌تر سازیم 136

3- دست‌کاری اشیا و عقاید را تشویق کنید 136

4- چگونگی آزمایش منظم عقاید را یاد دهید 136

5- تحمّل عقاید تازه را توسعه دهید 137

6- از تحمیل یک الگوی خاص اجتناب کنید 137

7- در کلاس جوّی خلاّق ایجاد کنید 137

8- به کودک یاد بدهید تفکر خلاّق خویش را ارزشمند بداند 137

9- مهارت‌هایی را به‌منظور اجتناب از بدآموزی همسالان آموزش دهیم 138

10- اطلاعات لازم راجع به فرایند خلاّق را ارائه دهیم 138

11- احساس ضعف در برابر شاهکارها را دور کنید 138

12- یادگیری خودانگیز را تشویق و ارزیابی کنید 138

13- خار در پای ایجاد کنید 139

14- برای تفکر خلاّق ضرورت‌هایی ایجاد نمائیم 139

15- موقعیت‌هایی برای فعالیت و فرصت‌هایی برای آرامش ایجاد کنید 139

16- برای رسیدن به عقاید، منابع قابل‌دسترسی فراهم کنید 140

17- عادت رسیدن به کاربرد کامل عقاید را تشویق کنیم 140

18- انتقاد سازنده را توسعه دهید نه فقط انتقادکردن را 140

19- کسب شناخت در رشته‌های مختلف را تقویت کنید 140

20- معلّمانی با روح حادثه‌جویی باشید 141

الگوی پرورش خلاّقیت ویلیامز 141

1- از مغایرت‌ها استفاده کنید. 142

2- از تمثیل یا تعدادی موقعیت‌های مشابه استفاده کنید. 142

3- نواقص و خلأ موجود در دانش را نشان دهید. 142

4- اجازه بدهند دربارۀ امکانات، احتمالات، حدسیات یا فرضیات فکر شود. 143

5- از روش سؤال‌های محرک استفاده کنید. 143

6- از روش فهرست صفات4 استفاده کنید. 143

7- فرصت‌هایی برای دانش‌آموزان ایجاد کنید تا رمز هر چیز را جستجو کنند. 143

8- تفکر ابتکاری (اصیل) را تقویت کنید. 144

9- اهمیت تغییر را گوشزد کنید و از مثال‌های متغیر استفاده نمایید. 144

10- جستجوی تصادفی سازمانیافته‌ای را طراحی کنید. 144

11- دربارۀ دقّت، تثبیت و عادت آموزش دهید. 144

12- مهارت‌های تحقیق را به‌عنوان راه‌هایی که انسان برای یافتن حقایق جستجو میکند، آموزش دهید. 145

13- با قراردادن موانع باهدف در فرایند یادگیری، تحمّل ابهام را به وجود آورید. 145

14- فرصت‌هایی برای حالت شهودی ایجاد کنید. 145

15- فرایند ابداع و نوآوری را با استفاده از تجربه‌های برنامه‌ریزی شده مناسب یادگیری آموزش دهید. 145

16- با توسعه هماهنگی به عمل‌آورید. 146

17- زندگی افراد خلاّق و فرایند خلاّق مطالعه شود. 146

18- اجازه دهید دانش‌آموزان با اطلاعات قبلی تعامل داشته باشند. 146

19- راهحل‌ها و جواب‌ها را برحسب نتایج و کاربردهای آن ارزیابی کنید. 146

20- مهارت‌ها، پذیرش پاسخ‌ها، عقاید، راه‌حل‌های غیرمنتظره و شگفت‌انگیز را با هشیاری به اهمیت آنها توسعه دهید. 147

21- مهارت‌های مطالعۀ خلاّق را توسعه دهید. 147

22- مهارت‌های گوش‌کردن خلاّق را توسعه دهید. 147

23- بر مهارت ادراکی تأکید نمایید. 147

فصل ششم: الگوی رشد خلاّقیت 153

الگوی رشد خلاّقیت 153

نقش معلّم در رشد خلاّقیت در کلاس 155

ساختار کلاس 158

ساختار فیزیکی کلاس 158

ساختار عاطفی ـ شناختی 159

1- طرح سؤال 160

2- اهمیت‌دادن به سؤالات کودکان 160

3- پاسخ سؤال با سؤال 160

4- تقویت تعمّق در سؤال 161

ساختار محیطی ـ اجتماعی 162

ساختار فکری 163

ساختار آموزشی ـ تدریس 164

تدریس خلاق بر اساس سه‌گانه‌ها: 167

1- بازی 167

2- هنر 168

3- قصه‌گویی خلاق 169

طرح یک نمونه: زبان و ادبیات 170

1- درک نمودن: 171

2- گوش‌دادن: 171

3- صحبت‌کردن: 171

4- خواندن: 171

5- نوشتن: 172

شیوه‌های تدریس برنامه درسی زبان و ادبیات 172

بازی درخت کلمات: 173

بازی با پیشوند و پسوندها: 173

نتایج دوره خلاقیت 174

از دستاوردهای دیگر دوره خلاقیت 174

دستاوردهای دوره خلاقیت برای دانش‌آموزان 175

پیشنهادهای کاربردی برای معلّمان 176

کتاب‌شناسی 179

کتاب‌شناسی (فارسی) 179

کتاب‌شناسی (انگلیسی) 183