نيروها و عوامل مختلف در يك پويايي و جريان مداوم تغيير و تحولات بر فضاها و سكونتگاه‌هاي پيرامون شهري تأثیر می‌گذارند. يكي از اين تحولات در چنين فضاهاي دائماً تغييرپذيري پديدۀ خزش روستايي، تغيير كاربري اراضي روستايي و زمين در سكونتگاه‌هاي روستايي پيرامون‌ شهري است.

این کتاب برای اولین‌بار، موضوع خزش روستایی بعنوان یک پدیده/ مساله در روستاهای پیرامون شهری را مطرح می‌کند. و برای اثبات کم و کیف خزش روستایی، روستاهای پیرامون شهر همدان بعنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب شده است.

به طور طبیعی‌ روستاهای پیرامون شهری در ‌تأثیر این جریانات و روندها با تحولات کالبدی، اقتصادی و زیست‌محیطی قرار گرفته‌اند که عموماً شکننده و مخرب است. پرسش و دغدغه اصلی این است که چه میزان از این پویایی‌ها- که از نبود برنامه‌ریزی و نظارت به تهدیدها منجر می‌شود- نتیجه فرآیندهای شهر و شهرنشینی است و چه میزان به روستاهای پیرامون شهری و تحولات درونی آن‌ها معطوف می‌شود.

در این کتاب سعی شده برخلاف عمده ادبيات مربوط به خزش در كشور - که بیشتر معطوف به بحث خزش شهري و تغييرات در كاربري ارضي شهري و بلعيده شدن زمين‌‌هاي كشاورزي حريم شهرها و گسترش فيزيكي شهر و تخريب زمين‌‌هاي زراعي و باغات و ... بوده است- به پویایی‌ها، تحولات درونی و ذاتی روستاها و تأثیر آن بر خزش روستایی نیز تأکید شود. از این منظر در این کتاب خزش روستایی از حیث ابعاد، شاخص‌ها، تبیین میزان (کمیت و کیفیت) وجود خزش روستایی، نیروهای موثر بر بروز خزش روستایی و گونه‌شناسی خزش روستایی در این منطقه سرزمین ایران بررسی شده است.

بررسي تحولات روستاهاي پيرامون شهري منطقه در دست‌ مطالعه از منظر خزش روستايي و پيامدهاي ساختاري- كاركردي روستاهاي پيرامون شهري از آن جهت ضروري است كه بروز چنين پديده‌اي كم‌وبيش در پيرامون بسياري از كلان‌شهرها و شهرهاي بزرگ رخ می‌دهد كه اتفاقاً واجد ويژگي‌هايي هم‌چون جمعيت‌پذيري بالا، فواصل كم سكونتگاه‌ها، وجود بسترهاي محيطي مساعد، پيوندها و روابط درهم‌تنيده شهری- روستايي و... هستند و به‌عنوان مسأله‌‌اي براي بخشي از نظام سكونتگاه‌هاي روستايي كشور مطرح می‌شوند.

هرچند صحبت از وجود خزش روستایی در سکونتگاههای پیرامون شهری نیازمند بررسی‌های میدانی و مطالعات جدی‌تر در روستاهای پیرامون شهرهای بزرگ است، اما مطالعه میدانی خزش روستایی در روستاهای پیرامون شهر همدان بیانگر وجود مساله خزش روستایی (با شدت و ضعف) در این محدوده است. بدون‌تردید این مطالعه موردی می‌‌تواند در دیگر روستاهای پیرامون‌ شهری در دست‌ بررسی و آزمون قرار بگیرد و دامنه مطالعات بررسی خزش روستایی را گسترده‌تر و غنی‌تر کند.

فصل اول: تعاریف، مفهوم‌شناسی، شاخص‌ها و پیامدهای خزش روستایی 

مقدمه ۱۵

۱- تحولات جامعه روستايي ۱۵

۲- پیوندهای روستایی- شهری ۱۷

۳- رشد سکونتگاهی ۱۹

۴- خزش روستايي؛ مفهومشناسی و تعاريف ۲۰

۵- مفاهیم و اصطلاحات ۲۴

۱-۵- منطقۀ کشاورزی ۲۴

۲-۵- منطقۀ زندگی یا زیست روستایی ۲۵

۳-۵- منطقۀ حفاظتی روستایی ۲۵

۴-۵- منطقۀ فعالیت روستایی ۲۶

۵-۵- شهریروستایی ۲۷

۶-۵- شهرنشینی روستایی ۲۷

۷-۵- خورندگي چشمانداز ۲۸

۸-۵- زنجیرۀ شهری روستایی ۲۹

۹-۵- شهرگریزی ۲۹

۱۰-۵- حاشيۀ شهريروستايي ۳۰

۱۱-۵- حاشيۀ (پیرامون) شهری ۳۲

۶- مناطق پيرامون شهري ۳۴

۱-۶- جداافتادگي واحدها و ساختوسازها ۳۴

۲-۶- تغيير دائمي و وجود مرزهاي نامشخص ۳۴

۳-۶- كاربري چندگانه و متغير ۳۵

۴-۶- تغيير تدريجي از عملكردهاي كشاورزي به غير كشاورزي ۳۵

۵-۶- تأثير نيروها و عوامل روستايي‌شهري ۳۵

۶-۶- مديريت‌هاي چندگانه بر فضاهاي پيرامون شهري ۳۷

۷- مهم‌ترين چالش‌ها و فرصت‌هاي سكونتگاه‌هاي روستايي پيرامون شهري ۳۹

۱-۷- ابعاد زيست‌محيطي ۳۹

۲-۷- ابعاد جمعيتي ۴۱

۳-۷- ابعاد اجتماعي‌فرهنگي ۴۲

۴-۷- ابعاد اقتصادي ۴۴

۵-۷- ابعاد فضايي‌کالبدي ۴۶

۶-۷- ابعاد سياسي و مديريتي ۴۷

۸- خزش شهری، تغییر کاربری اراضی و تحولات سکونتگاه‌های پیرامون ‌شهری ۵۰

۹- خزش (شهري‌روستايي)؛ پديدهاي در حال گسترش ۵۵

۱-۹- نگرانيها از گسترش خزش ۶۰

۲-۹- خزش و از بین رفتن زمينهاي كشاورزي ۶۱

۳-۹- تغییرات کاربری اراضی در سکونتگاه‌های پیرامون کلان‌شهرها ۶۵

۴-۹- الگوها و فرم‌های فضايي خزش روستایی‌شهری ۶۹

۱۰- شاخص‌هاي اندازه‌گيري خزش ۷۰

۱۱- تبعات و پيامدهاي خزش شهري‌روستايي و روستایی ۷۴

۱-۱۱- تبعات زيست‌محيطي ۷۴

۲-۱۱- تبعات اجتماعي و جمعیتی ۷۹

۳-۱۱- تنگناهاي نهادي‌ مديريتي ۸۲

۴-۱۱- پيامدهاي اقتصادي ۸۵

۵-۱۱- تبعات كالبدي ۸۸

۱۲- راهبردهای مواجه با خزش روستايي ۹۳

۱-۱۲- طرح‌هاي منطقه‌اي و محلي ۹۳

۲-۱۲- مقررات مربوط به حفاظت از زمين‌هاي روستايي ۹۵

۳-۱۲- خريد زمين و مالكيت عمومي ۹۶

۴-۱۲- بهاي پرداخت به زمين‌هاي روستايي ۹۷

۵-۱۲- منطقه‌بندي روستايي ۹۷

۶-۱۲- محرك‌هاي مالياتي ۹۸

۷-۱۲- خرید حقوق توسعه ۹۹

۸-۱۲- ايجاد كمربند سبز ۱۰۰

۹-۱۲- قوانین و مقررات نهادي مرتبط با تغییر کاربری اراضی در سكونتگاه‌هاي پيرامون شهري در ایران ۱۰۱

۱-۹-۱۲- قانون حفظ كاربري اراضي زراعي و باغ‌ها مصوب ۳۱/۳/۱۳۷۴ و اصلاحيه ۱/۸/۱۳۸۵ ۱۰۱

۲-۹-۱۲- ضوابط احداث اتاق كارگري و نگهباني ۱۰۲

۳-۹-۱۲- ضوابط مربوط به ديواركشي باغ‌ها ۱۰۲

۴-۹-۱۲- ماده ۱۴ قانون زمين شهري (شهرسازي و معماري) ۱۰۳

۵-۹-۱۲- قانون تملّك و واگذاري زمين‌هاي روستايي ۱۰۳

۶-۹-۱۲- قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی و ایجاد قطعات مناسب فنی و اقتصادی ۱۰۴

۷-۹-۱۲- كارگروه تخصصي امور زيربنايي ۱۰۵

۸-۹-۱۲- كميسيون ماده ۱۳ ۱۰۶

۹-۹-۱۲- كميسيون ماده ۹۹ ۱۰۷

۱۰-۹-۱۲- ضوابط و مقررات ساخت‌وساز در حریم روستایی و روستاها (ضوابط محيط‌ زيست) ۱۰۸

فصل دوم: نیروها و محرک‌های مؤثر بر خزش روستایی

مقدمه ۱۱۰

۱- اقتصاد سياسي؛ تعریف و مفهوم ۱۱۰

۱-۱- رویکردهای دولتمدار به اقتصاد سیاسی ۱۱۱

۲-۱- رویکردهای قدرت مدار به اقتصاد سیاسی ۱۱۳

۲- اقتصاد سياسي فضا ۱۱۳

۱-۲- اقتصاد سیاسی فضا و پيرامون شهر ۱۱۵

۲-۲- بازیگران و نقشآفرینان در اقتصاد سیاسی فضا ۱۱۶

۳-۲- اقتصاد سیاسی فضا و فضاهاي روستایی ۱۱۶

۳- عوامل مؤثر بر شكلگيري و گسترش خزش روستايي (روستايي- شهري) ۱۱۸

۱-۳- نيروها و عوامل مؤثر در سطح كلان ۱۱۸

۱-۱-۳- جهاني شدن ۱۱۹

۲-۱-۳- بازساخت روستايي ۱۲۱

۳-۱-۳- ايدئولوژي و سياست ۱۲۲

۴-۱-۳- فراغت، بازگشت به طبيعت و پيرامون شهر ۱۲۶

۲-۳- نيروها و عوامل مؤثر در سطح مياني ۱۲۷

۱-۲-۳- تحليل شبكه سياست و سیاست روستایی ۱۲۷

۲-۲-۳- نظریه کنشگر- شبکه ۱۳۲

۳-۲-۳- نظریه نخبگان رشد ۱۳۷

۴-۲-۳- نظریه ماشین رشد ۱۳۹

۵-۲-۳- نهادگرایی و خزش روستایی ۱۴۲

۶-۲-۳- نظریۀ انتخاب عقلاني ۱۴۴

۳-۳- نيروها و عوامل مؤثر در سطح خرد ۱۴۷

۱-۳-۳-گسترش حمل و نقل ۱۴۸

۲-۳-۳- عوامل سياسي و نهادي ۱۴۹

۳-۳-۳- مهاجرت معکوس و بازگشت بازنشستگان به روستاها ۱۴۹

۴-۳-۳- رشد جمعيت ۱۵۲

۵-۳-۳- با ارزش شدن فضاهاي پيرامون شهري ۱۵۶

۶-۳-۳- شهرگريزي ۱۵۸

۷-۳-۳- جذابيت‌هاي طبيعي ۱۶۰

۸-۳-۳- آمدوشد روزانه ۱۶۴

۹-۳-۳- تغيير در نوع فعاليت ۱۶۷

فصل سوم: پژوهش میدانی؛ سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهر همدان

۱- مقدمه ۱۷۰

۱- ويژگيهاي محيطي- اكولوژيك و اجتماعي- اقتصادي محدوده در دست‌ مطالعه ۱۷۳

۲- گسترش فیزیکی شهر و ادغام روستاهای پیرامونی ۱۷۵

۳- روش‌شناسی تحقیق ۱۷۹

۳-۱- شاخص‌ها و معيارها و نيروهاي مؤثر بر خزش روستايي ۱۸۰

۳-۲- جامعه آماری و شیوه تحقیق ۱۸۰

۳-۳- نمونه و روش نمونه‌گیری ۱۸۱

۳-۴- حجم نمونه ۱۸۲

۳-۵- روش‌ها و ابزار گردآوري دادهها ۱۸۴

۳-۵- سطح و واحد تحلیل ۱۸۶

۳-۶- ارزیابی روایی و پایایی پرسش‌نامه ۱۸۶

۴- ميزان خزش سكونتگاه‌هاي روستايي پيرامون شهري ۱۸۷

۵- ماهيت و فرآيند خزش در سكونتگاه‌هاي روستايي پيرامون شهر همدان ۱۸۹

۱-۵- الگوی شکلگیری ساختار سکونتگاهی روستايي- شهری ۱۸۹

۲-۵- الگوی شکلگیری ساختار سکونتگاهی خطي به‌هم پيوسته (محور سكونتگاهي) ۱۹۲

۳-۵- الگوی شکلگیری ساختار سکونتگاهی مبتني بر كشاورزي (گونه خزش زراعي) ۱۹۵

۴-۵- ساختار سکونتگاهی ویلایی غير برنامه‌ريزي شده (گونه خزش گردشگري) ۱۹۷

۵-۵- ساختار سکونتگاهی ساختار سکونتگاهی کارگاهی- صنعتي (گونه خزش كارگاهي) ۲۰۰

۶-۵- ساختار و الگوي تركيبي سكونتگاهي محور چشين- ابرو (گونه خزش پراكنده) ۲۰۲

۶- تحولات ناشي از خزش در محدوده قانوني روستا و محدوده پیرامون روستاها ۲۰۵

۷- تحولات ساختاری- کارکردی سکونتگاه‌های پیرامون شهر همدان ۲۰۶

۱-۷- تنوع‌پذيري فعاليت‌هاي اقتصادي در سكونتگاه‌هاي پيرامون شهري ۲۰۷

۲-۷- نقشپذيري و عملكردپذيري جديد سكونتگاه‌هاي روستايي ۲۰۹

۳-۷- موقعيّت كاركردي بين سكونتگاهي ۲۱۰

۴-۷- هم‌جواري توأمان عملكردهاي شهري و روستايي در سكونتگاه‌هاي روستايي پيرامون همدان ۲۱۰

۵-۷- تحولات كالبدي سكونتگاه‌هاي پيرامون شهري ۲۱۱

۶-۷- تغيير در ترکیب كاربري‌هاي روستايي ۲۱۴

۸- تحلیل نهادی شبکه‌ها و میزان تأثیرگذاری هر یک از نهادها در فرآیند تغییرکاربری اراضی زراعی و باغی روستاهای پیرامون ‌شهری ۲۱۶

۱-۸- تحلیل ساختاری سطح كلان شبکه دست‌اندرکاران نهادی در تغییر کاربری اراضی و ساخت وسازها ۲۱۹

۲-۸- شاخص مركز- پيرامون در سطح مياني شبكه ۲۲۰

۹- تحلیل شبکه دست‌اندرکاران سازمانی مؤثر بر خزش روستایی و خزش روستایی- شهری ۲۲۵

۱۰- تحلیل خزش روستایی و خزش روستایی- شهری ۲۳۵

۱۱- جمع‌بندي ۲۴۰

فصل چهارم: نتیجه‌گیری

منابع و ماخذ: ۲۵۵

منابع لاتين ۲۵۹