در تحقیقاتی که به دنبال بررسی مسائل انسانی و اجتماعی است، غلبه بر پیشفرضهاو سوگیری ها از اهمیت بالایی برخوردار است.چون پژوهشگران در تحقیقات علوم رفتاری و اجتماعی، در مقایسه با تحقیقات کمی، بیشتر در معرض پیشفرضها و سوگیریها قرار میگیرند. فردی که بهعنوان محقق به دنبال بررسی مسائل اجتماعی و رفتاری است، بایستی ابتدا و قبل از شروع به تحقیق و پژوهش، به گرایش ها و پیشفرضهای موجود در ذهن خویش غلبه نماید. حال باید پرسید منظور از سوگیری و پیشفرضها چیست؟ نزدیکترین واژه ها به لغت (bias) در زبان فارسی-عربی «مایل بودن» و «تمایل داشتن» است و در ادبیات علمی و تحقیقی واژهی «سوگیری» برای این تعریف انتخاب شده است. بهعنوان یک تعریف ساده میتوان گفت سوگیری به معنی خنثی نبودن نسبت به یک پدیده یا رویداد یا باور یا ارزش و ... است. به زبانی دیگر سوگیری (تورش یا تعصب) تمایل به طرفداری از یک نظریه یا قضیه بدون بررسی درستی یا نادرستی آن است (. یا در منابع دیگر، در ارتباط با سوگیری و پیشفرضها اذعان شده است؛ «آن به معنی یکجانبهگرایی و فاقد دیدگاه بیطرفانه و یا نداشتن یک ذهن باز تلقی میشود. سوگیری، تمایل به جانبداری از یک نظریه یا قضیه بدون بررسیِ درستی یا نادرستی آن است و با خودداری و امتناع از در نظر گرفتن دیدگاههای جایگزین منطقی همراه است. سوگیری غالباً بهطور ناآگاهانه در داوری شخص اثر میگذارد» و غالباً به سوءتفاهم و تعارض میانجامد. پیشفرضها و سوگیری ها بهعنوان مسائل و چالش هایی بر سر راه پژوهشگران بهویژه در حوزهی علوم انسانی، آنها را در تحلیل و تفسیر اطلاعات با مشکل مواجه میسازد. آنچه بر این چالشها میافزاید، عدم آگاهی افراد بر گرایش ها و پیش فرض های خودشان است. آگاهی افراد و محققان به پیش فرض ها و سوگیری ها و گرایش های شخصیشان، آنها را در تحلیل، تفسیر و ارزیابی امور تا حدودی یاری می رساند.
دایرهی تأثیرات پیش فرض ها خیلی وسیع تر است. چون افراد مطابق فکر و اندیشهی خویش عمل میکنند. اگر فهم و اندیشهی افراد دچار سوگیری و پیشفرض باشد، امور را آنچنانکه هست، نخواهد دید. بلکه در عوض، دوست دارند، در راستای بررسی امور، مُهر تأییدی بر باورها و پیشفرضهای خویش بزنند. آنچه در این میان مهم و اساسی است، تلاش برای غلبه بر پیشفرض ها و گرایشهای فردی است. چون چیزی که مسئله آفرین و چالشبرانگیز است، اراده و گرایش های شخصی افراد هست. «آنچه باید از سدش گذشت، نه دشواری فکری، بلکه دشواری ارادی است»
آنچه تحقیقات نشان میدهند، تنها اشاره به گوشه ای از آثار منفی تعصبات و سوگیری های فهم و اندیشه است و این چیزی است که همهی مردم جهان را تهدید می کند. چون تا زمانی که فکر کردن و اندیشیدن مطرح است، این مسائل و چالشها هم وجود خواهند داشت و توجه جدی به این مسئله و چالش از اهمیت بالایی برخوردار است. ازاینرو، در این پژوهش، تلاش میشود با ارائهی رویکردها و راهکارهایی از آموزه های فلسفی ویتگنشتاین بهویژه نظریهی بازی های زبانی،بتوان بر پیشفرض ها و سوگیری هایی که بر سر راه فهم و اندیشه، محدودیت ایجاد میکند، تا حدودی غلبه کرد. چراکه فلسفه ویتگنشتاین تلاشی برای روشنایی افکندن بر فهم و اندیشه افراد است. آنچه از فلسفهی ویتگنشتاین می آموزیم این است که فلسفهی ویتگنشتاین بهویژه در دورهی متأخر با تحلیل و تبیین مسائل، سرزمین ناشناخته ای را جلوی چشمان آدمی قرار میدهد که بیش از اینکه مجدانه درصدد اقناع مخاطب برآید، او را از فرصت ها و امکانات فراوان آگاه می سازد و یاد میدهد به بسیاری از امور و پدیده ها از منظری دیگر نگاه کند.
بهطورکلی، برای تحقق اهداف این کتاب، ابتدا در فصل اول بهمنظور آشنایی اجمالی با ویتگنشتاین، به معرفی شرایط فلسفی و اجتماعی دورهی زندگی ویتگنشتاین پرداخته میشود. به یاری این فصل، نشان داده می شود؛ چرا ویتگنشتاین به مباحث فلسفی علاقهمند، و یا چه عوامل و زمینه هایی در تغییر و تحولات افکار و اندیشه های او نقش کلیدی و مهم ایفا کرده است. در فصل دوم و سوم نیز به ترتیب به توصیف، تحلیل و تبیین جایگاه و نقش و کاربرد نظریهی تصویر زبانی و نظریه بازی های زبانی ویتگنشتاین بهصورت جامع پرداخته میشود. در واقع در فصل دوم و سوم نویسندگان در نظر دارند آگاهی مخاطبان را به زبان و نقش و جایگاه آن در فلسفهی ویتگنشتاین ارتقاء بخشند. در نهایت بررسی و تبیین «فهم حقیقی» از منظر ویتگنشتاین مطابق نظریهی بازی های زبانی، موانع و چالش های موجود بر سر راه فهم حقیقی، وجود پیشفرضها و سوگیریها و اینکه چگونه آنها منجر به ایجاد محدودیت و تنگنظری در فهم و اندیشه می شوند و یا معرفی راهکارهایی جهت غلبه بر پیشفرضها و سوگیریهای فهم و اندیشه و معرفی برخی چالش ها و مسائل آموزشوپرورش ایران مطابق استدلال تبعیت از قاعده در نظریهی بازی های زبانی بهعنوان پیشفرضهایی بر سر راه نظام های آموزشی ایران، از مباحثی است که در فصل چهارم به ترتیب موردبحث و بررسی قرار خواهد گرفت. فصل پایانی نیز به جمعبندی و تحلیل نهائی اختصاص داده می شود.
فصل اول: شرایط فلسفی و اجتماعی و پیشگامان ویتگنشتاین
فصل دوم: نظریهی تصویر زبانی ویتگنشتاین
فصل سوم: نظریهی بازیهای زبانی ویتگنشتاین
فصل چهارم: پیامدهای منفی سوگیری بر ارکان تعلیم و تربیت و راهکار غلبه بر آنها
فصل پنجم: جمعبندی و تحلیل نهائی
منابع و مأخذ
دسته بندی موضوعی | موضوع فرعی |
علوم انسانی |
روانشناسی
روانشناسی |