جهانی شدن پدیده‌ای اجتماعی است که موجب تحولات گسترده‌ای در وضعیت جوامع و شهرها از نظر اقتصادی، فرهنگی و سیاسی شده است. برخی از تأثیرات جهانی شدن در شهرها موجب رشد اقتصادهای خدماتی پیشرفته و اطلاعاتی، تنوع فرهنگی ساکنان شهرها، افزایش حجم مبادلات انسانی، اطلاعاتی و کالایی بین شهرها، توسعه شکاف طبقاتی و مالی بین نیروی کار در شهرها، افزایش تأثیرگذاری جهانی عملکردهای شهری و ... شدند که به شکل گیری نظام سلسله مراتبی جدیدی از شهرها در مقیاس جهانی انجامیده است. در نتیجه، برخی شهرهای بزرگ از قدرتی فراملّی برای تأثیرگذاری بر عملکرد سایر شهرها و نقاط فعالیتی در اقتصاد به هم پیوسته جهانی بر خوردار شدند که شهرهای جهانی خوانده می‌شوند. در این نظام، بسیاری از شهرهای بزرگ غیر جهانی نیز دارای سطح عملکردی محدودی در ورای مرزهای ملی هستند. در این کتاب، پس از بررسی ماهیت جهانی شدن، تأثیرات آن بر شهرها و خصوصیات شهرهای جهانی، وضعیت عملکردی شهر تهران با سه شهر جهانی نیویورک، لندن و توکیو، مقایسه می‌شود.

سخن پژوهشگاه ..................................................................................................................... 9
مقدمه ....................................................................................... 11
فصل اول: جهانیشدن .................................................................. 15
واژهشناسی جهانیشدن .................................................................... 18
پیشینه جهانیشدن ........................................................................ 21
تعاریف و تعابیر جهانیشدن ............................................................... 24
توسعه پیوندها و وابستگیهاي متقابل جهانی............................................ 26
ارتقاء مقیاس عملکردي تأثیرات به سطح جهانی ........................................ 27
قلمرو زدایی سرزمینی ..................................................................... 28
استعمارگري جدید غرب................................................................... 29
فصل دوم: تأثیرات جهانیشدن ...................................................... 33
جهانیشدن اقتصاد ......................................................................... 36
جهانیشدن فرهنگی ....................................................................... 38
جهانیشدن سیاسی ........................................................................ 41
فصل سوم: تحولات شهري در عصر جهانیشدن .................................. 49
بازتولید موقعیت شهرها .................................................................... 53
تحول اقتصادي از صنعت به خدمات...................................................... 56
نابرابري و قطبی شدن اجتماعی........................................................... 61
تحول فضایی و کالبدي شهرها ............................................................ 63
رقابتی شدن اقتصاد شهرها ................................................................ 65
مهاجرت و تنوع فرهنگی در شهرها ....................................................... 68
تجدید مرکزیت شهري..................................................................... 71
6 | جهانیشدن و شهرهاي جهانی؛ با نگاهی به شهر تهران
ظهور شبکههاي جهانی شهرها ............................................................ 73
فصل چهارم: ظهور شهرهاي جهانی................................................. 79
پیشینه نظري مطالعات شهر جهانی ...................................................... 82
کارکردهاي شهر جهانی.................................................................... 95
فصل پنجم: رتبهبندي شهرهاي جهانی............................................. 101
رتبهبندي بیورستاك ..................................................................... 105
رتبهبندي تیلور ........................................................................... 109
رتبهبندي شرکت کرنی .................................................................. 113
رتبهبندي ساسن و شرکت مستر کارت................................................. 114
رتبهبندي بنیاد یادبود موري............................................................. 116
فصل ششم: جهانیشدن و شهر تهران.............................................. 119
ظرفیتهاي شهر تهران براي نقشآفرینی جهانی...................................... 122
زیرساختهاي حمل و نقل بینالمللی .................................................. 129
کارکردهاي سیاسی....................................................................... 129
میزبانی رویدادهاي بینالمللی ........................................................... 130
کارکردهاي شهر جهانی در تهران ....................................................... 130
میزبانی شرکتهاي فراملی .............................................................. 134
میزبانی شعب و نمایندگیهاي بانکهاي خارجی...................................... 136
مبادله سهام و سرمایهگذاري خارجی ................................................... 137
پیوستگی به شبکه جهانی ارتباطات هوایی............................................. 139
میزبانی مهاجران متولد خارج از کشور.................................................. 142
گفتار پایانی: راهی براي جهانیشدن شهرها............................................ 146
اصلاح سیاستهاي اقتصادي ............................................................ 147
تأمین زیرساختهاي حمل و نقل....................................................... 149
تأمین زیرساختهاي ارتباطات الکترونیکی............................................. 150
تحول مدیریت شهري .................................................................... 151
منابع . ............................................................................................................................... 153
نمایه . ............................................................................................................................... 167
فهرست | 7
فهرست جداول
جدول 1: نتایج و پیامدهاي جهانیشدن......................................................... 32
جدول 2: خدمات تولیدکننده در نظام طبقهبندي فعالیتها در آمریکا، بریتانیا و ژاپن ............ 98
جدول 3: ماهیت اقتصادي، فرهنگی و سیاسی خصوصیات و کارکردهاي شهر جهانی ............... 99
جدول 4: رتبهبندي بیورستاك از شهرهاي جهانی (بر اساس امتیاز آنها) ..................... 108
جدول 5: رتبهبندي تیلور از شهرهاي جهانی .................................................. 112
جدول 6: فهرست شهرهاي برتر تجارت جهانی در مطالعه مستر کارت و ساسن.............. 115
جدول 7: فهرست شهرهاي برتر از نظر قدرت جهانی......................................... 117
129 ............. جدول 8: عملکرد بینالمللی فرودگاه امام خمینی (ره) شهر تهران در سال 1394
141 ......................... جدول 9: شهرهاي داراي ارتباط هوایی با شهر تهران در سال 1394
جدول 10 : دادههاي استاندارد شده کارکردهاي شهر جهانی در شهرهاي مختلف............. 144
8 | جهانیشدن و شهرهاي جهانی؛ با نگاهی به شهر تهران
فهرست اشکال
19................... شکل 1: فراوانی استفاده از واژه جهانیشدن در علوم اجتماعی در دهه 1990
شکل 2: مدل مفهومی تأثیرگذاري جهانیشدن در جوامع انسانی ............................... 47
شکل 3: نظام سلسله مراتبی شهرهاي جهانی (فریدمن) ...................................... 105
شکل 4: پراکندگی جغرافیایی شهرهاي جهانی آلفا، بتا و گاما در رتبهبندي بیورستاك ........ 107
شکل 5: شاخصنخست شهري در ایران ..................................................... 125
شکل 6: سطح کارکردي شهرها در متغیرهاي کارکردي شهر جهانی ......................... 145