در کتاب حاضر، نویسنده کوشیده است تا با رعایت اصل امانت و اصول نگارش علمی، به گردآوری و تقریر نظریه‌های مالکیت در سنت اندیشه اسلامی و اندیشه غربی بپردازد و با ارائه شاخص‌ها و دسته‌بندی این نظریه‌ها، نظریه‌های بنیادین در حوزه مالکیت را شناسایی کند. گستره اندیشمندانی که در این کتاب نظریه‌های آنان در باب مالکیت تقریر شده خوب و قابل توجه است و طیف گوناگونی از نظریه‌ها، اعم از نظریه‌هایی که مالکیت خصوصی را رد می‌کنند تا نظریه‌هایی که آزادی بدون قید و شرط مالکیت خصوصی را توجیه می‌نمایند، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. همچنین، مبحث پایانی کتاب که به بحث در خصوص نظریه بنیادین مالکیت در حقوق ایران اختصاص دارد، تلاشی است برای نشان دادن علت آشفتگی و تعارض قوانین حوزه مالکیت در حقوق ایران و بررسی عواملی که باعث تلاقی مبانی متعارض در حقوق ایران شده‌اند و تذکری است به سیاست‌گذاران و متولیان نظام حقوقی تا با بازاندیشی در مبانی نظری مالکیت خصوصی، به بازطراحی نظام قانونی مالکیت در حقوق ایران بپردازند.

‏مقدمه دکتر محسن اسماعیلی /13

پیش گفتار /17

مقدمه /21

الف: ابتنای تعاریف ارائه شده از مالکیت بر نظریه مالکیت /21

ب: ماهیت مالکیت در اندیشه اسلامی /26

ج: اعتباری بودن مالکیت به چه معناست؟ /31

د: مالکیت خصوصی در برابر مالکیت اشتراکی /36

ه: مالکیت خصوصی در برابر مالکیت عمومی و دولتی /37

و: مفهوم نظریه بنیادین مالکیت خصوصی /38

ز: منابع موجود برای دستیابی به نظریه‌های مالکیت /41

 ادبیات نظری مالکیت در سنت اندیشه غربی/41

 ادبیات نظری مالکیت در سنت اندیشه اسلامی /45

فصل اول: نظریه‌های بنیادین مالکیت خصوصی در سنت اندیشه غربی / 51

مبحث اول: نظریه اثباتی مالکیت خصوصی /55

1- توجیه مالکیت خصوصی بر مبنای منفعت اجتماعی /56

1-1- دفاع ارسطو از مالکیت خصوصی در برابر افلاطون /56

2-1- توماس آکویناس و احیای استدلال ارسطویی در قرون وسطی/ 62

3-1- فایده‌گرایی جرمی بنتام و رد طبیعی بودن مالکیت خصوصی/ 70

2- توجیه مالکیت خصوصی بر مبنای قرارداد اجتماعی /75

1-2- توماس هابز، ترس از وضع طبیعی و اقتدار مطلق حاکمیت /75

2-2- دیوید هیوم، توافق اجتماعی و طبیعی نبودن مبنای مالکیت خصوصی /79

3-2- ژان ژاک روسو، قرارداد اجتماعی و مالکیت خصوصی /84

مبحث دوم: نظریه طبیعی مالکیت خصوصی /90

1- دفاع نظری از طبیعی بودن مالکیت خصوصی /91

1-1- هوگو گروسیوس و تصرف اولیه به‌عنوان مبنای توجیه مالکیت /91

2-1- جان لاک و اختلاط کار انسان با طبیعت به‌عنوان مبنای توجیه مالکیت خصوصی/ 95

3-1- مالکیت به‌عنوان یکی از حق‌های اساسی بشر /103

2- مالکیت خصوصی و فیلسوفان ایدئالیست آلمانی /106

1-2- نظریه مالکیت کانت و حق طبیعی /107

2-2- فیشته و اراده معطوف به تملک /110

3-2- هگل و طرح مالکیت خصوصی به عنوان ظرف تحقق آزادی /115

مبحث سوم: نظریه آرمانشهری الغای مالکیت خصوصی/120

1- آرمان‌شهر و مالکیت اشتراکی در دوران پیشامدرن /121

1-1- افلاطون و ترسیم نخستین آرمان‌شهر در تاریخ فلسفه /121

1-1- توماس مور و احیای آرمانشهرگرایی در رنسانس /129

2- آرمانشهرگرایی مدرن /133

1-2- سوسیالیسم تخیلی (سوسیالیسم آرمانشهری) /133

2-2- مارکس،انگلس و سوسیالیسم علمی /138

ثمره حقوقی نظریههای بنیادین مالکیت خصوصی /146

فصل دوم: مالکیت در نظام حقوقی ایران 

بر مبنای نظریه بنیادین مالکیت خصوصی در اندیشه اسلامی / 149

مبحث اول: نظریه بنیادین مالکیت در سنت اندیشه اسلامی/ 154

1- توجیه مالکیت خصوصی در سنت اندیشه اسلامی/ 155

1-1- شهید صدر، مالکیت خصوصی و مقتضیات نظام اجتماعی /155

2-1- شهید مطهری و طرح موجبات طبیعی مالکیت خصوصی /160

3-1- توجیه مالکیت خصوصی توسط سایر اندیشمندان مسلمان/ 165

 آیت‌الله طالقانی /165

 شهید آیت‌الله بهشتی /168

 آیت‌الله مکارم شیرازی /169

 آیت‌الله احمدی میانجی /170

2. نظریه بدیل مالکیت خصوصی در اندیشه اسلامی/ 172

1-2- نفی مالکیت خصوصی در اندیشه مسیحی و یهودی در قرون وسطی /172

2-2- طرح «نظریه امانت» به جای مالکیت خصوصی در اندیشه اسلامی /175

 امام موسی صدر /175

 محمدرضا حکیمی /176

 جریان اقتصاد توحیدی /178

 سید عباس معارف /179

مبحث دوم: نظریه بنیادین مالکیت خصوصی در حقوق ایران /181

1- نظریه بنیادین مالکیت خصوصی در قانون مدنی /182

1-1- نظریه طبیعی مالکیت خصوصی در منابع قانون مدنی /182

 قانون مدنی فرانسه (کد ناپلئون) /182

 فقه امامیه /184

2-1- قانون مدنی و پذیرش نظریه طبیعی مالکیت خصوصی /188

2- تغییر نظریه بنیادین مالکیت خصوصی در حقوق ایران/ 192

1-2- تحدید مالکیت خصوصی در قوانین پیش از انقلاب/ 192

2-2- تغییر نظریه بنیادین مالکیت خصوصی در ایران با تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی /197

سخن پایانی /203

منابع و مآخذ / 205

منابع فارسی و عربی/ 207

کتابها/ 207

مقالات /216

منابع انگلیسی/ 218