محیط زیست و حفظ سلامتی انسان و کلیه موجودات کره زمین یکی از اصول اساسی در بقای زندگی و استفاده از مواهب خدادادی است. بی تردید ایجاد و تولید مواد زائد امری اجتناب ناپذیر است. این در حالی است که از یک سو روز به روز بر پیچیدگی روند تولید مواد زائد شهری افزوده شده و مقوله مواد زائد در بین مسائل و مشکلات متعدد شهرهای بزرگ اهمیت فوق العاده‌ای یافته است. از سوی دیگر بسیاری از ویژگی‌های مواد زائد شهری ایران نظیر متوسط تولید زباله و ترکیب اجزای آن، شیوه‌های جمع آوری زباله‌های شهری، روش‌های گوناگون دفع زباله متفاوت از کشورهای توسعه یافته و صنعتی و حتی بعضی از کشورهای در حال توسعه می‌باشد که باید مورد توجه جدی برنامه‌ریزان و مدیران  قرار گیرد و تدابیر و راهکارهای علمی و عملی متناسب با آن انتخاب و اتخاذ گردد. 

شناخت منابع تولید پسماند و آگاهی از ترکیبات فیزیکی مواد زائد جامد شهری، جمعیت، سرانه و دانسیته زباله و نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آن‌ها تاثیر مستقیمی بر شیوه عملیات جمع آوری، حمل و نقل، بازیافت، انتخاب تجهیزات و امکان بازیابی مواد و انرژی دارد بی توجهی به امر جمع آوری و دفع مواد زائد جامد در جامعه امروزی، به علت کمیت و کیفیت گوناگون مواد، توسعه بی‌رویه شهرها باعث ایجاد مشکلات ویژه‌ای شده است که رفع آن‌ها تنها از طریق هماهنگی علم و تجربه در چارچوب یک مدیریت صحیح امکان پذیر است.

مقوله پسماند مبحثی است که اگرچه در طول تاریخ همواره همراه بشر بوده است، لیکن با افزایش جمعیت روزافزون جامعه های انسانی، افزایش شهرنشینی و گرایش انسان به مصرف‌گرائی ناآگاهانه و در نتیجه افزایش بیرویه حجم پسماندها و ایجاد پسماندهای جدید و همچنین در پی تخریب شدید محیط زیست انسانی و احساس خطر نوع بشر، بیش از هر زمان دیگری دارای اولویت گردیده و توسط دولتها سیستم‌های مدیریتی گوناگونی برای مدیریت آن اندیشیده و طراحی شده است. حجم بالای پسماند تولیدی انسان در سال‌های گذشته و روش‌های غیر اصولی دفع آن و همچنین تولید پسماندهای جدیدی مانند پلاستیک، شیشه، پت، انواع تولیدات پلیمری، انواع تولیدات الکتریکی و الکترونیکی، انواع پسماندهای ویژه و سمی و ... باعث تخریب شدید محیط زیست گردیده به نحوی که زنگ خطر را برای بشر با چنان شدتی به صدا درآورده که متخصصان امر باور دارند در صورت ادامه یافتن روند کنونی نوع بشر محکوم به فنا است. آنچه که در حال حاضر بیش از پیش در نظر متخصصان امر قابل توجه شده است تعیین روش‌هایی برای دفع پسماندها بگونه ای است که کمترین آسیب به محیط زیست وارد شود. در این راستا می بایست در گام اول نوع و ترکیب پسماند تولیدی هر محل بطور دقیق از نظر فیزیکی و شیمیایی بررسی گردد تا در مراحل بعدی بتوان با درنظر گرفتن این اطلاعات بهترین روش‌های دفع را طراحی و مستقر نمود. از آنجا که تقریباً در تمام نقاط دنیا مسئولین مدیریت پسماندهای شهری بر عهده شهرداری بوده و یکی از بزرگترین و مهم‌ترین بخش پسماند نیز همین پسماند شهری است، طبیعی است که شهرداری‌ها در راستای انجام صحیح، اصولی و کارآمد این رسالت ذالی و قانونی می¬بایست اطلاعات پسماندهای محدوده تحت مدیریت خود را بطور کامل تجزیه و تحلیل کرده و مدیریت شایسته که بر پایه دانش روز و تجارب موفق دیگر نقاط جهان می‌باشد اعمال نمایند.

در این شیوه نامه به بررسی روش‌های علمی آنالیز فیزیکی و شیمیایی پسماندهای شهری با تکیه بر تجارب شهرداری‌های موفق دنیا، مدیریت پسماند شهری ایران و نوع پسماند موجود پرداخته شده و سعی گردیده روش‌های موجود بطور کلی شرح داده شود تا استفاده‌کننده بتواند با توجه به نیاز خود روش مناسب را انتخاب نماید.

فصل اول کلیات و تعاریف

1‏-‏1‏-اصطلاحات

1‏-‏2‏-آنالیز پسماند

1‏-‏2‏-‏1‏-آنالیز فیزیکی

1‏-‏2‏-‏2‏-آنالیز شیمیایی

1‏-‏3‏-انواع پردازش پسماند ها

1‏-‏3‏-‏1‏-پردازش بیولوژیکی

1‏-‏3‏-‏2‏-پردازش حرارتی

1‏-‏3‏-‏3‏-لندفیل

1‏-‏3‏-‏4‏-مقايسه سه روش پردازش

1‏-‏4‏-کمپوست

1‏-‏4‏-‏1‏-ورمی کمپوست

1‏-‏4‏-‏2‏-استاندارد کلی کمپوست

1‏-‏5‏-دستورالعمل‌ها، بخشنامه ها و قوانین داخلی

فصل دوم نمونه برداری

2‏-‏1‏-مقدمه

2‏-‏2‏-تعیین اندازه نمونه

2‏-‏2‏-‏1‏-تعیین اندازه نمونه بر اساس جدول ها و گرافهای آماده

2‏-‏2‏-‏2‏-تعیین حجم نمونه بر اساس نظر پژوهشگر

2‏-‏2‏-‏3‏-تعیین حجم نمونه بر اساس محاسبات آماری

2‏-‏2‏-‏4‏-تعیین حجم نمونه کود کمپوست

2‏-‏3‏-نمونه برداری از توده زباله

2‏-‏3‏-‏1‏-نمونه برداری تصادفی

2‏-‏3‏-‏2‏-نمونه برداری غیرتصادفی

2‏-‏4‏-نمونه گیری از کود کمپوست

2‏-‏4‏-‏1‏-نمونه گیری مواد خام اولیه

2‏-‏4‏-‏2‏-نمونه گیری نقطه ای

2‏-‏4‏-‏3‏-نمونه برداری مرکب

2‏-‏4‏-‏4‏-تناوب نمونه برداری

2‏-‏5‏-نگهداری نمونه‌ها

فصل سوم آشنايي با وسايل و دستگاههاي آزمايشگاهی

3‏-‏1‏-آشنايي با محيط آزمايشگاهي

3‏-‏2‏-آشنايي با نكات ايمني و كاري در آزمايشگاه هاي شيمي

3‏-‏2‏-‏1‏-نكات و توصيه هاي ايمني

3‏-‏2‏-‏2‏-نكات و توصيه هاي عمومي انجام آزمايشها

3‏-‏3‏-وسایل آزمایشگاهی

3‏-‏3‏-‏1‏-لوله‌ی آزمایش

3‏-‏3‏-‏2‏-برس لوله یا لوله شور

3‏-‏3‏-‏3‏-جا لوله ی آزمایش

3‏-‏3‏-‏4‏-لوله گیر

3‏-‏3‏-‏5‏-لیوان آزمایشگاهی یا بشر

3‏-‏3‏-‏6‏-ارلن مایر

3‏-‏3‏-‏7‏-قیف

3‏-‏3‏-‏8‏-قیف جداکننده (دکانتور)

3‏-‏3‏-‏9‏-شیشه‌ی ساعت

3‏-‏3‏-‏10‏-بوتهی چینی

3‏-‏3‏-‏11‏-دسیکاتور(خشک کن)

3‏-‏3‏-‏12‏-کپسول چینی

3‏-‏3‏-‏13‏-چراغ گازی(چراغ بونزن)

3‏-‏3‏-‏14‏-چراغ الکلی

3‏-‏3‏-‏15‏-قاشقک (اسپاتول،کاردک)

3‏-‏3‏-‏16‏-آبفشان

3‏-‏3‏-‏17‏-همزن شیشه ای

3‏-‏3‏-‏18‏-هاون چینی

3‏-‏3‏-‏19‏-بورت

3‏-‏3‏-‏20‏-بالن ته گرد

3‏-‏3‏-‏21‏-بالن ته صاف

3‏-‏3‏-‏22‏-بالن تقطیر (بالن با لوله ی کناری)

3‏-‏3‏-‏23‏-بالن حجم سنجی (بالن ژوژه)

3‏-‏3‏-‏24‏-پیپت

3‏-‏3‏-‏25‏-پیپت پمپ (پوآر)

3‏-‏3‏-‏26‏-استوانه ی مدرج

3‏-‏3‏-‏27‏-گیلاس مدرج

3‏-‏3‏-‏28‏-قطره چکان

3‏-‏3‏-‏29‏-مبرد (سرد کننده)

3‏-‏3‏-‏30‏-مثلث نسوز

3‏-‏3‏-‏31‏-سوهان

3‏-‏3‏-‏32‏-گیرهی حلقهای

3‏-‏3‏-‏33‏-ظرف پتری (پلیت)

3‏-‏3‏-‏34‏-گیرهی کوره

3‏-‏3‏-‏35‏-میله و پایه

3‏-‏3‏-‏36‏-گیره

3‏-‏3‏-‏37‏-گیره ی بورت

3‏-‏3‏-‏38‏-سه پایه

3‏-‏3‏-‏39‏-توری نسوز

3‏-‏3‏-‏40‏-پنس

3‏-‏3‏-‏41‏-هود آزمایشگاهی

3‏-‏3‏-‏42‏-کوره

3‏-‏3‏-‏43‏-درپوش

3‏-‏3‏-‏44‏-لوله ی رابط

3‏-‏3‏-‏45‏-کاغذ صافی

3‏-‏3‏-‏46‏-قیف بوخنر

3‏-‏3‏-‏47‏-گیره‎ی مخصوص دماسنج

3‏-‏3‏-‏48‏-مته نمونه برداری

3‏-‏3‏-‏49‏-رطوبت سنج میله ای

3‏-‏3‏-‏50‏-پیکنومتر

3‏-‏3‏-‏51‏-هیدرومتر

3‏-‏3‏-‏52‏-PH متر

3‏-‏3‏-‏53‏-هدایت سنج(کنداکتیومتر)

فصل چهارم آنالیز فیزیکی پسماند و کمپوست

4‏-‏1‏-مقدمه

4‏-‏2‏-تعیین درصد اجزاء تشکیل دهنده

4‏-‏2‏-‏1‏-طبقه بندی اجزاء پسماند

4‏-‏2‏-‏2‏-تجهیزات مورد نیاز

4‏-‏2‏-‏3‏-نحوه آنالیز نمونه

4‏-‏2‏-‏4‏-روش‌های تجزیه تحلیل داده‌ها

4‏-‏2‏-‏5‏-تجزیه و تحلیل نتایج

4‏-‏2‏-‏6‏-نتیجه گیری

4‏-‏3‏-میزان رطوبت

4‏-‏3‏-‏1‏-اندازه‌گیری نسبت رطوبت پسماند تفکیک نشده

4‏-‏3‏-‏2‏-اندازه‌گیری نسبت رطوبت کمپوست

4‏-‏3‏-‏3‏-محاسبه درصد رطوبت کمپوست

4‏-‏3‏-‏4‏-مراحل انجام آزمایش

4-‏4‏-دانسیته

4‏-‏4‏-‏1‏-دانسیته پسماند تفکیک نشده

4‏-‏4‏-‏2‏-دانسیته توده کمپوست

4-‏5‏-قطر ذرات کمپوست

4‏-‏5‏-‏1‏-تجهیزات مورد نیاز

4‏-‏5‏-‏2‏-مراحل انجام آزمایش

4‏-‏5‏-‏3‏-محاسبات

4‏-‏5‏-‏4‏-گزارش نتایج

4‏-‏6‏-ارزش حرارتی

4‏-‏6‏-‏1‏-بمب کالریمتر

4-‏6‏-‏2‏-جدول ارزش حرارتی

4-‏6‏-‏3‏-تجزیه و تحلیل نتایج

4‏-‏7‏-ظرفیت نگهداشت آب در کمپوست

4‏-‏7‏-‏1‏-روش آزمایش

4‏-‏7‏-‏2‏-تجهیزات مواد مورد نیاز

4‏-‏7‏-‏3‏-مراحل انجام آزمایش

4‏-‏7‏-‏4‏-محاسبات

4‏-‏7‏-‏5‏-گزارش نتایج

4‏-‏8‏-خاکستر پسماند و کمپوست

4-‏8‏-‏1‏-خاکستر خشک

4‏-‏8‏-‏2‏-خاکستر محلول در آب

4‏-‏8‏-‏3‏-خاکستر غیر محلول در اسید

4‏-‏9‏-تعیین وجود بذر علف هرز در کمپوست

4-‏10‏-شاخص جوانه زنی کمپوست

4‏-‏10‏-‏1‏-وسایل لازم

4-‏10‏-‏2‏-روش انجام آزمایش

4‏-‏11‏-درصد مواد خارجی کمپوست

4‏-‏11‏-‏1‏-وسایل لازم

4‏-‏11‏-‏2‏-روش انجام آزمایش

فصل پنجم آنالیز شیمیایی پسماند و کمپوست

5‏-‏1‏-مقدمه

5‏-‏2‏-ضرورت تجزیه شیمیایی عناصر و ترکیبات مختلف در محیط زیست

5‏-‏3‏-روش‌های آنالیز ویژگی شیمیایی پسماند

5‏-‏4‏-دستورالعمل انجام تجزیه کمی

5‏-‏4‏-‏1‏-انتخاب روش تجزیه

5‏-‏4‏-‏2‏-نمونه برداری

5‏-‏4‏-‏3‏-آماده سازی نمونه و برداشتن مقداری از آن جهت انجام تجزیه شیمیایی

5‏-‏4‏-‏4‏-تعیین نمونه‌های تکراری و تهیه محلول

5‏-‏4‏-‏5‏-حذف اثر مزاحمت سایر عناصر و ترکیبات در تجزیه شیمیایی

5‏-‏4‏-‏6‏-درجه بندی و اندازه‌گیری

5‏-‏4‏-‏7‏-محاسبه نتایج

5‏-‏4‏-‏8‏-ارزیابی نتایج و برآورد اعتماد پذیری آن ها

5-‏5‏-خطا در اندازه‌گیریهای آزمایشگاهی و روش‌های کاهش آن

5‏-‏5‏-‏1‏-روش‌هایی برای گزارش داده‌های تجزیه‌ای

5‏-‏5‏-‏2‏-انواع خطاها

5‏-‏5‏-‏3‏-آشکار سازی خطای سیستماتیک شخصی و دستگاه

5‏-‏5‏-‏4‏-کاهش خطا در اندازه‌گیریهای آزمایشگاهی

5‏-‏6‏-برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی (MSDS)

5‏-‏7‏-شاخصهای شیمیایی مورد آزمایش

5‏-‏7‏-‏1‏-اندازهگیری اسیدیته (PH)

5-‏7‏-‏2‏-اندازهگیری هدایت الکتریکی محلول (EC)

5‏-‏7‏-‏3‏-اندازهگیری جامدات کل محلول، جامدات کل معلق و جامدات کل

5-‏7‏-‏4‏-اندازهگیری سختی (کلسیم و منیزیم)

5-‏7‏-‏5‏-اندازهگیری ترکیبات نیتروژن دار

5-‏7‏-‏6‏-اندازهگیری ترکیبات فسفر دار

5‏-‏7‏-‏7‏-اندازه‌گیری ترکیبات گوگرد دار

5‏-‏7‏-‏8‏-اندازه‌گیری ترکیبات کلر دار

5‏-‏7‏-‏9‏-اندازهگیری کربن و مواد آلی

5-‏7‏-‏10‏-اندازه‌گیری اکسیژن محلول، اکسیژن خواهی زیستی، اکسیژن خواهی شیمیایی

5-‏7‏-‏11‏-اندازه‌گیری فلزات سنگین

منابع و مآخذ