در گذشته هستهٔ مرکزی آموزش دانش اسلامی در مساجد بود، چون نخستین مکانی که در سده‏ های نخستین اسلامی به منظور آموزش مورد استفاده قرار می‌‏گرفت؛ مسجد بود. از همین رو مسجد از دیرباز تاکنون در کنار کارکرد عبادت، مکان گردهم آیی مسلمانان و کسب علم بوده است. مدرسه طرحی برای پاسخ به نیازهای جامعۀ اسلامی است. «مدرسه بنایی سفارشی بود که به منظور خدمت به نهادی ایجاد شد که خود نوعی نوآوری در عرصه آموزش به شمار می‏ آمد. به علاوه، مدرسه عبارت بود از ایجاد نوعی تمدن ریشه دار که دستاوردهای جدیدی را برای جامعه در پی داشت.

مسجد- مدرسه‏ های اسلامی، مظهر پیوند مکان، زمان و مردم هستند که به جهت ویژگی فضای شهری بودن آنها، هویتی متمایز در قیاس با مکان‌‏های هم عملکرد خویش در سایر کشورها داشته و بعنوان تنها بنای شهری با عملکرد مذهبی، در فرهنگ شهرسازی ایرانی- اسلامی منحصر به فرد هستند. هر دوره تاریخی، دارای مقتضیات فرهنگی- سیاسی خاصی بوده که در نتیجه ادغام با آموزش و مذهب، پیشرفت فرهنگی و تمدن در جامعه اسلامی را به همراه داشته است. در این کتاب ویژگی‏ های معماری وکالبدی مسجد- مدرسه‏ های چهار دوره مهم تاریخی از دیدگاه‏ های متفاوت بررسی شدند تا رابطهٔ میان فضاهای نیایشی و آموزشی مشخص گردد و نتیجتاً اهمیت وجود این دو کاربری و میزان تغییر کالبد مدارس بر اساس دسترسی به فضاهای نیایشی و آموزشی اثبات شود.

پیشگفتار/9

کلیات/11

تحلیل ارتباط میان فضا های آموزشی و نیایشی /23

گونه شناسی نظام فضایی کالبدی /65

اصول منبعث ازآموزه های اسلامی موثر بر معماری مسجد مدرسه ها/87

تاثیر سلسله مراتب بر ایجاد حس تعلق به مکان/141

منابع /164