پیامبر اسلام   یک دین به نام «اسلام» عرضه کرده‌اند که بعدها بسط یافت؛ مخاطبان که در رسیدند و این دین را از پیامبر  تحویل گرفتند، از زوایای مختلف در آن نگریستند و به اسباب مختلف به آن دل بستند. آنچه بر پیامبر عرضه شد، به ‌رایگان در اختیار همگان قرار گرفت و هر کسی سهم خود را از این دین برداشت. پاره‌هایی از آن‌ کالایی همگانی و در سطح پایین بود و همگان بضاعت برگرفتن آن را داشتند و آن را برگرفتند. پاره‌هایی از آن در سطح عالی معرفت بود و لذا همگی به آن دسترسی نداشتند. پاره‌هایی از آن نیز رازآلود بود و فقط راز‌شناسان آن را درمی‌یافتند. پاره‌هایی از آن، ‌چنان بود که با اهداف یا منافع بعضی گروه‌ها مناسبت و ملایمت بیشتر داشت، و بعضی‌ها چنان بود که این مناسبت و ملایمت در آن دیده نمی‌شد یا کمتر دیده می‌شد. به‌این‌ترتیب دین مانند نوری که بر منشوری بتابد، وقتی‌که از آن‌ سوی منشور بیرون آمد، طیفی شده بود واجد رنگ‌های مختلف، و این رنگ‌ها به‌ نوبه‌ی خود در منشورهای تازه تابیدند. به‌طوری‌که امروز که ما چهارده قرن از دوران پیامبر  فاصله گرفته‌ایم، با طیف وسیعی از اندیشه‌های رنگارنگ دینی روبه‌رو هستیم و ظاهراً این امری اجتناب‌ناپذیر است.

پیشگفتار/11

گونه های دین ورزی بر اساس آرای سید حیدر آملی /13

گونه های دین ورزی بر اساس آرای عبدالکریم سروش /75

مقایسه و تطبیق آرای  سید حیدر آملی و عبدالکریم سروش /109

جمع بندی /137