اهداف ما، در این نوشتار این است که فراگیران زبان و ادب فارسی به ویژه دانشجویان رشته‌­ی زبان و ادبیّات فارسی و دوست­داران زبان فارسی، با تحوّلات تاریخی زبان فارسی آگاهی یابند و تحوّل را در واحدها و عناصر زبان فارسی، تشخیص دهند و حدّاقل بتوانند دستور زبان فارسی گذشته (درزمانی) را با دستور زبان فارسی جاری و معیار (هم­زمانی) مقایسه کرده و سیر تحوّل ساخت آوایی، واژگانی و جمله­‌ها را توصیف کنند. ایـن نـوشتار از چهار بخشِ «زبان از دیـد ساختاری» ، «دستور زبان تاریخـی» و «دستور زبان در کتب فارسی3،2،1 متوسّطه­‌ی دوم در نظام جدید آموزشی» و «دستور زبان فارسی در کتب فارسی متوسطه­‌ی اوّل در نظام جدید آموزشی» مشتمل بر بیست و سه درس­نامه، با (198) صفحه، با در نظر گرفتن اهداف کلّی و هدف­‌های مرحله­‌ای- رفتاری، فراهم شده‌­است.

امید است با بررسی و مطالعه­‌ی دقیق این مجموعه، فراگیران زبان و ادبیّات فارسی بتوانند در سطـوح مختلف، تحـوّل و تطـوّر زبـان فارسـی را در دو محـور اساسـی دستـور «درزمانی» و «هم­زمانی» و همچنین در دوره‌های مختلفِ زبان فارسی، بررسی، مقایسه و دسته‌­بندی کنند و در نهایت به این درجه از شناخت برسند که به راحتی بتوانند، تحوّل متون مختلف را بر اساس ساختار صرف و نحو زبان فارسی تحلیل کرده و تفاوت‌­ها و تشابهات آنها را به زبانی ساده و قابل فهم درک و گزارش کنند.

علاوه بر آن، انتظار می‌­رود که فراگیران و دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی بتوانند در سطوح متعدّد به تحلیل و تولید متن یا متونی در حوزه‌­های زبانی و ادبی با استفاده از یک نوع ساختار زبانی، بپردازند و این توانایی را بیابند که متون فارسی را از حیث ارتباط زبان و نوع ادبی و بکارگیری واژگان متناسب با موضوع، طبقه ­بندی کنند و در ضمن، آنان بتوانند با به کارگیری از سازه‌­های زبانی و ادبی و ساختارهای مختلف دستوری، متنی را تولید کنند. 

 بخش اوّل: زبان از دیدگاه ساختاری

 درس اوّل: زبان 2

درس دوم: عناصر هفتگانه‌ی زبان 8

درس سوم: ویژگی‌های زبان انسانی 17

درس چهارم: واحدهای زبرزنجیری گفتار و مهمترین نقش¬های زبان 25

 بخش دوم: دستور تاریخی زبان فارسی

درس پنجم: گونه‌های زبان فارسی 32

درس ششم: ادوار زبان فارسی دری 40

درس هفتم: تحوّل و علل آن در زبان 53

درس هشتم: انواع تحوّل در زبان و وامواژگان 63

درس نهم: «اسم» در زبان فارسی باستان و مقایسه‌ی آن با فارسی میانه و دری 80

درس دهم: «صفت» در زبان فارسی باستان و مقایسه¬ی کاربرد آن با فارسی میانه و دری 90

درس یازدهم: «ضمیر» در زبان فارسی باستان، میانه و دری 96

درس دوازدهم: «قید» در ربان فارسی باستان، میانه و دری 104

درس سیزدهم: حروف «اضافه» و «ربط» در زبان فارسی باستان، میانه و دری 109

درس چهاردهم: «فعل» در زبان فارسی باستان، میانه و دری 113

درس پانزدهم: جمله در زبان فارسی باستان، فارسی میانه و دری 123

درس شانزدهم: اصوات در زبان فارسی باستان، میانه‌ی غربی و دری 134

درس هفدهم: سیر تحوّل الفبای فارسی و وزن شعر فارسی دری 139

 بخش سوم: دستور زبان در کتب فارسی  متوسّطه‌ی اوّل در نظام جدید آموزشی

درس هیجدهم: دستور زبان فارسی در پایه‌ی هفتم متوسّطه‌ی اوّل 144

درس نوزدهم: دستور زبان فارسی در پایه‌ی هشتم متوسّطه‌ی اوّل 152

درس بیستم: دستور زبان فارسی در پایه‌ی نهم متوسّطه‌ی اوّل 157

بخش چهارم: دستور متوسّطه‌ی دوم

درس بیست و یکم: بررسی نکات دستوری فارسی1 164

درس بیست و دوم: بررسی نکات دستوری فارسی2 171

درس بیست و سوم: بررسی نکات دستوری فارسی3 188