این کتاب شامل مجموعه ای از مقالات و پژوهش های دکتر ابراهیم محمود خلیل است. وی در این کتاب با بهره گیری از منابع فراوان و ارزشمند و با معرفی مکاتب زبان شناسی به طرح مباحثی نوین در زمینه ی آواشناسی، صرف و نحو، عروض و جدیدترین نظریه های نوین پرداخته است.

مقدمه‌ی نویسنده                                                             

مقدمه‌ی مترجمان                                                                                

بخش یکم:مقدمه­ای در زبان‌شناسی                                                     

فصل اول مکاتب معاصر زبان­شناسی 

زبان­شناسی سوسور 

1. زبان و نظام زبان  

2. دوگانه‌ی زبان و گفتار 

3. بررسی درونی و بیرونی  

4. توصیفی و تجویزی  

5. روابط ترکیبی  

6. ارتباط دال و مدلول  

تأثیر نظرات سوسور در زبان‌شناسی معاصر 

مکتب زبان‌شناسی پراگ   

مکتب زبان‌شناسی کپنهاگن  

مکتب زبان‌شناسی لندن  

مکتب آمریکایی  

فصل دوم آوا

مطالعه‌ی گفتاری آواها

شنوایی و ادراک   

هجا

هسته‌ی هجا                                                                               

آواشناسی کاربردی  Phonology 

ویژگی‌های شاخص آواها

نمودهای فونولوژی در زبان عربی  

1- تشدید 

2- کوتاه­سازی مصوت بلند 

3- همگون سازی یا هم­گرایی آواها

4- ناهمگون سازی  

5- جابه جایی مکانی حروف   

6- وصل  

7- آهنگ Intonation 

فصل سوم علم صرف   

صرف و نحو 

علم صرف و آواها

نظریه­ی مورفیم 

اقسام مورفیم از نظر کارکرد 

کارکردهای مورفیم تصریفی  

انواع مورفیم وابسته از جهت معنی  

زبان­ها و مورفیم 

فصل چهارم نحو 

نظریه‌ی تحلیل ساختاری  

زلیگ هریس و نظریه‌ی توزیعی Distribution Theory 

نظریه‌ی دستورِ زایشی-گشتاری  

منابع و مراجع 

مراجع عربی  

منابع فارسی (مقدمه)

بخش دوم: مباحثی در زمینه‌ی آواهای زبان عربی                                

فصل اول آواشناسی ابن سینا در پرتو زبان­شناسی نوین  

ماهیت صوت   

اندام گفتاری  

توصیف صامت­ها

توصیف مصوت­ها

آوا و معنا

سخن پایانی  

منابع و مراجع 

منابع عربی  

منابع انگلیسی  

فصل دوم رویکرد سیبویه در بررسی تغییرات فونولوژی در حروف صامت و مصوت عربی  

تغییر فونولوژیک در مصوت ها

1- همگون سازی مصوت ها Vowel harmony 

2- جابه جایی مکانی  

3- حذف مصوت   

4- اشباع مصوت­ها

5- همگرایی آواها

6- افزودن صامت برای آشکارسازی حرکت­ها

تغییر آوایی در غیرمصوت­ها

الف- ابدال رایج و نادر 

ب- همگون سازی Assimilation 

ج- جابه ­جایی مکانی  

سخن پایانی  

منابع و مراجع 

منابع عربی  

منابع انگلیسی  

فصل سوم مقطع عروضی در پرتو مطالعات آواشناختی نوین  

انواع هجاهای آوایی  

نگاهی دوباره به زحاف   

علت­های عروضی  

کشیده­سازی و کوتاه­سازی هجا

کوتاه­سازی مصوت بلند 

اهماز 

بخش سوم: دستور زبان متن                                                            

فصل اول از دستور زبان جمله تا دستور زبان متن  

زبان­شناسی و متن ادبی  

زبان­شناسی ادبی  

قوانین متن  

1- بیان نظریه 

ون دایک و سازمان­دهی متن  

انسجام دستوری در متون  

نتیجه‌گیری  

2- مطالعه‌ی کاربردی نظریه 

فصل دوم قواعد انسجام دستوری عبد القاهر جرجانی از منظر زبان­شناسی متن  

مفهوم متن  

قواعد انسجام دستوری  

انسجام دستوری از منظر جرجانی  

عطف   

ارجاع 

تقدیم و تأخیر 

پیوند به‌وسیله‌ی معرفه‌سازی  

پیوند با موصول  

ایجاد ربط با تکرار 

حذف   

حذف مفعول­به 

سخن پایانی  

منابع عربی  

منابع انگلیسی  

فصل سوم بررسی متنی  

عوامل انسجام متنی در شعر «هل تذکر» فدوی طوقان  

سایر تألیفات نویسنده 

کتاب­های مشترک   

مقالات منتشرشده