سالمندی دورانی از زندگی است که بقول ادیبان پارسی بهار جوانی در آن به اتمام می‌رسد و با تصور آن، مفاهیمی از پختگی ذهن و فکر، تجربه‌، رهایی از وابستگی‌ها و درون‌گرایی از ذهن عبور می‌کند. در این دوران اعضای مختلف بدن درگیر روند افزایش سن شده و کم کم افراد به‌دلیل کاهش ظرفیت‌های فیزیولوژیک، مستعد ابتلا به انواع بیماری‌ها و ناتوانی ها می شوند که بعضا یا خود کشنده بوده یا منجر به حوادث تهدید کننده حیات می شوند.

مطابق با آمار نشریه پرستاری سالمند‌شناسی میزان جمعیت سالمندان ایرانی  مطابق با سرشماری سال ۹۸، ۹/۹ درصد است. بر اساس شیوع بیشتر بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری قلبی عروقی، فشارخون، دیابت و...در سالمندان، لازم است به جمعیت سالخورده ایران توجه بیشتری شود.

براساس یافته‌های به‌دست آمده، وضعیت بیماران سالمند در برابر بیماری‌های واگیردار از جمله  COVID-۱۹ و ... در شرایط مطلوبی قرار نداشته و با توجه به شیوع بیماری‌های زمینه‌ای در سنین سالمندی، میزان مرگ و میر در سالمندان بالا بوده‌ و لازم است اقدامات پیشگیرانه با جدیت بیشتر ادامه یابد.

شـیوع مشـکلات و اختـلالات روانـی در افـراد سـالمند در ایـران، بیــش از ۳۰ درصــد است و تحقیقات نشان داده‌اند که وضعیت خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی سالمندان در شیوع سوء مصرف مواد، و میزان سلامت عمومی و آسیب‌پذیری آن‌ها موثر است.

لذا سلامت جسم‌، روان و کیفیت زندگی این افراد اخیرا بیشتر کانون توجه بوده و بالطبع دندانپزشکی سالمندی نیز به موضوعی نو در عالم دندانپزشکی بدل شده است.

 رسیدن به شرایط ایده‌آل بهداشت و مراقبت دهان در این جمعیت خاص، آموزش‌های علمی و عملی‌، منابع جامع و فراهم سازی بستری مناسب برای ارائه خدمات، می‌طلبد. بنابراین، هدف از تالیف این کتاب ارائه منبعی با سرفصل‌های منطبق با برنامه درسی آموزشی دوره عمومی دندانپزشکی در درس سالمندشناسی بوده تا مورد استفاده دانشجویان رشته دندانپزشکی قرار گیرد. همچنین این کتاب می‌تواند مورد استفاده کلیه همکاران پزشک و دندانپزشک قرار گیرد.

در این کتاب سعی شده در ارتباط با مسأله فارماکولوژی، سندروم‌ها و بیماری‌های شایع این دوران، تغذیه، بی‌دندانی و تدابیر درمان دندانپزشکی نکات جدید و آخرین تغییرات آورده شود. همچنین تصاویر با کیفیت قابل قبول در کتاب گنجانده شده است که مربوط به بیمارانی است که من ایشان را معاینه و درمان کردم.

مقدمه ۱۷

فصل اول | کلیات سالمندشناسی ۱۹

مفهوم سالمندی ۱۹

اصطلاحات سالمندی ۱۹

حقوق سالمندی ۲۱

انواع خشونت علیه سالمندان ۲۲

انواع خشونت روانی ۲۲

منابع ۲۴

فصل دوم | جنبه‌های اجتماعی سالمندی ۲۵

مقایسه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از جنبه‌های اجتماعی سالمندی ۲۵

نگرش به سالمندی ۲۵

اهمیت سالمندشناسی در دندانپزشکی ۲۶

سالمندی در جهان ۲۶

مسئله سالمندی جمعیت (Population Aging) ۲۷

علل سالمند شدن جمعیت ۲۷

شاخص سالمندی (Aging index) ۲۹

ساختار سنی (Age structure) ۲۹

تقسیمبندی سالمندان براساس ویژگی و توانایی فیزیکی ۲۹

سالمندی در ایران ۳۰

اثرات سالمندی بر اجتماع ۳۱

هزینه‌های بخش سلامت و افزایش جمعیت سالمندی ۳۱

روند تصاعدی هزینه‌های درمانی دوره سالمندی ۳۱

بار اقتصادی بیماری‌ها ۳۱

حفظ تندرستی سالمندان ۳۲

پیام‌های بهداشتی برای حفظ سلامتی سالمندان ۳۲

جلوگیری از پیری زودرس ۳۳

کیفیت زندگی (۸) ۳۳

شاخص ارزیابی سلامت دهان سالمندان ( Geriatric Oral Health Assessment Index (GOHAI)) ۳۴

عناصر اساسی   QOL(quality of life) ۳۴

عوامل زوال QOL ۳۵

پیشگیری از حوادث در سالمندان ۳۵

منابع ۳۶

فصل سوم | هزینه‌های خدمات بهداشتی ۳۷

هزینههای خدمات بهداشتی درمانی سالمندان ۳۷

بهداشت سالمندان ۳۸

هزینههای مراقبت از سالمندان ۳۸

ابعاد خدمات ۳۹

راهکارهایی برای ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان ۴۰

منابع ۴۱

فصل چهارم | بهداشت روان و ارتباط با سالمند ۴۳

اختلال در سلامت روان سالمند ۴۳

علائم اختلال در سلامت روان سالمند ۴۴

برخی عوامل که باعث اختلال در سلامت روان می‌شوند ۴۴

دموگرافی افراد مسن با بیماری روانی ۴۴

۱. دمانس یا زوال عقل (Dementia ) ۴۵

آلزایمر ۴۵

پارکینسون ۴۸

۲. افسردگی ۴۹

افسردگی ماژور(Major depression disorder) ۵۰

۳. اختلالات مصرف مواد ۵۱

آرام بخشها و خوابآورها ۵۱

اپیوئیدها ۵۲

الکل ۵۲

۴. اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات سایکوتیک ۵۴

اسکیزوفرنیا (Schizophrenia) ۵۴

۵. اختلالات اضطرابی ۵۶

انواع اختلالات اضطرابی ۵۶

اختلال اضطرابی فراگیر GAD ۵۶

اختلال وسواسی جبری OCD ۵۷

فوبیا ۵۷

بیماری پانیک ۵۸

اختلال اضطرابی پس از ضایعه روانی PTSD ۵۹

زروستومی ناشی از داروهای سایکوتروپیک ۶۰

اختلال روانی، سلامت دهان، تغذیه ۶۱

اختلالات روانی و درگیری TMJ ۶۳

اختلالروانی و تروماهای غیر ارادی ۶۳

منابع ۶۴

فصل پنجم | فارماکولوژی سالمندی ۶۷

فارماکولوژی سالمندی ۶۷

مشکلات رایج مرتبط با مصرف دارو دربین سالمندان ۶۷

تداخلات دارویی ۶۸

معیار Beers (۲) ۶۸

تبعیت‌نکردن از دستور پزشک و خودداری از مصرف دارو ۶۸

تعریف تبعیت از دارو ۶۸

چند دارویی ( Polypharmacy) ۶۹

تعریف ۶۹

مشکلات مرتبط با چند دارویی ۶۹

تغییرات مرتبط با فارماکودینامیک ۷۰

تغییرات مرتبط با فارماکودینامیک ۷۱

لیست داروهای شایع مصرفی در سالمندان ۷۲

منابع ۱۰۰

فصل ششم | سندرم‌ها و بیماری‌های شایع ۱۰۱

تغییرات کلی بدن در روند افزایش سن ۱۰۱

سندرومهای مطرح در سالمندی ۱۰۳

تغییرات فیزیولوژیک در طی پروسه افزایش سن ۱۰۳

کاردیووسکولار ۱۰۳

Gastrointestinal ۱۰۵

سیستم کلیه و مجاری ادراری ۱۰۶

سیستم تنفسی ۱۰۷

سیستم دفع ادرار ۱۰۸

کبد ۱۰۸

سیستم اندوکرین ۱۰۹

سیستم ایمنی ۱۰۹

سیستم خونرسانی ۱۱۰

سیستم عصبی ۱۱۰

سیستم عضلانی- اسکلتی ۱۱۱

تغییرات دستگاه پوششی (پوست) ۱۱۳

بیماری‌های عفونی ۱۱۶

HIV ۱۱۶

آنفلوانزا ۱۱۶

پنومونی ۱۱۶

ازدیاد فشار خون ۱۱۸

اختلال دفع ادراری ۱۱۹

اختلالات تنفس مرتبط با خواب ۱۱۹

تغییرات سالمندی در دهان ۱۲۶

تغییرات دندانی ۱۲۶

تغییرات پریودنتال ۱۲۷

تغییرات درعملکرد نرمال دهان ۱۲۹

تغییرات مخاطی ۱۳۰

عفونت کووید۱۹ در سالمندان ۱۳۱

منابع ۱۳۵

فصل هفتم | درمان‌های دندانپزشکی در سالمندان ۱۳۷

تدابیر دندانپزشکی ۱۳۷

گرفتن تاریخچه ۱۳۷

معاینه کلینیکی ۱۳۷

دستورالعملهای کلی درمان ۱۳۸

درمان ضایعات مخاطی ۱۳۹

زخم‌های تروماتیک ۱۳۹

لیکن پلان ( Lichen planus ) ۱۴۰

واکنش لیکنوئید ( Lichenoid reaction ) ۱۴۱

هایپرپلازی پاپیلاری (Papillary hyperplasia) ۱۴۲

اپولیس فیشوراتوم (Epulis Fissuratum) ۱۴۳

کاندیدیازیس (Candidiasis) ۱۴۳

پمفیگوئید ۱۴۵

پمفیگوس ولگاریس ۱۴۶

هرپس ۱۴۶

عفونت راجعه واریسلازوستر ۱۴۷

درمان‌های اندودنتال ۱۴۸

تغییرات ناشی از سن در پالپ ۱۴۸

شکایت اصلی ۱۴۹

یافتههای subjective ۱۴۹

معاینات objective ۱۵۰

معاینات رادیوگرافیک ۱۵۰

ضایعات و بیماری‌های علامت دار غیروابسته به درمان‌های endodontic ۱۵۱

پوزیشن بیمار و تعداد جلسات مورد نیاز در درمان‌های اندودنتیک ۱۵۱

بیحسی ۱۵۲

ایزولاسیون ۱۵۳

طول کارکرد ۱۵۳

داروهای داخل کانال ۱۵۳

دندان‌های دارای روکش ۱۵۳

درمان مجدد ۱۵۴

تغییر رنگهای دندانی ۱۵۴

دندان‌های پایۀ اوردنچر ۱۵۵

ملاحظات پس از جراحی اندودنتیک ۱۵۵

بیماری و درمان‌های پریودنتال در افراد مسن ۱۵۵

اتیولوژی ۱۵۶

طرح درمان ۱۵۷

پیشگیری از بیماری‌های پریودنتال و حفظ سلامت پریودنتال در سالمندان ۱۵۸

مواد ضد پلاک ۱۵۹

درمان‌های ترمیمی در سالمندان ۱۶۱

کموپروفیلاکتیک ۱۶۲

ملاحظات دارویی ۱۶۷

ملاحظات و تدابیر دندانپزشکی سیستمیک ۱۶۸

ازدیاد فشارخون ۱۶۸

قلبی عروقی ۱۶۸

مشکلات انعقادی ۱۶۹

پروفیلاکسی آنتی بیوتیک ۱۷۱

منابع ۱۷۲

فصل هشتم | بی‌دندانی ۱۷۵

تأثیر بی‌دندانی روی تغذیه ۱۷۶

۴ فاکتور مؤثر در انتخاب نوع رژیم غذایی و وضعیت تغذیه‌ای ۱۷۷

مسئله تحلیل ریج آلوئولار بعد از کشیدن دندان‌ها ۱۷۷

استفاده از دنچر در سالمندان ۱۷۸

عوامل موثر بر شکل‌گیری پلاک بر روی دنچر ۱۷۸

مشکلات استفاده از دنچر ۱۷۸

فاکتورهای اتیولوژیک دنچر استوماتیت ۱۷۹

استوماتیت کاندیدیایی ۱۷۹

فاکتورهای دندانی و پروتزی اثر گذار بر کیفیت زندگی  (OHRQOL) ۱۷۹

منابع ۱۸۳